Farmokognoziya oxiri p65

TARKIBIDA GLIKOZIDLAR SAQLOVCHI DORIVOR
O‘SIMLIKLAR TASNIFI 
(KLASSIFIKATSIYASI)
Glikozid saqlovchi dorivor o‘simliklar shu glikozidlar
aglikonining kimyoviy tuzilishiga qarab sinflarga bo‘linadi. Ba’zi
glikozidlar hozirgacha yetarli darajada o‘rganilmagani uchun
sinflarga bo‘lishda ularning fizik xossalari yoki hayvonlar
organizmiga ko‘rsatadigan fiziologik ta’siri asos qilib olingan.
Tibbiyotda ishlatiladigan hamda tarkibida glikozidlar bo‘l-
gan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar quyidagi sinflarga
bo‘linadi:
1. Tarkibida tioglikozidlar bo‘lgan.
2. Tarkibida sianogen glikozidlar bo‘lgan.
3. Tarkibida monoterpen (achchiq) glikozidlar bo‘lgan.
4. Tarkibida steroid (yurak) glikozidlari bo‘lgan.
5. Tarkibida triterpen glikozidlar (saponinlar) bo‘lgan.
6. Tarkibida fenolglikozidlar bo‘lgan.
7. Tarkibida antraglikozidlar bo‘lgan.
8. Tarkibida flavon glikozidlar bo‘lgan va boshqalar.

---

202
Yuqorida keltirilgan glikozidlardan tashqari, oshlovchi mod-
dalarning katta bir guruhi (gidrolizlanuvchi oshlovchi modda-
lar), qisman kumarinlar (kumarin glikozidlar) va boshqa birik-
malar ham glikozidlarga kiradi. Lekin fenolglikozidlar, antragli-
kozidlar, flavon glikozidlar, oshlovchi moddalar, kumarinlar
fenollarning hosilalari bo‘lgani uchun farmakognoziya kursining
tegishli boshqa bo‘limlarida ko‘riladi.
TARKIBIDA MONOTERPEN 
(ACHCHIQ)
 GLIKOZIDLAR
BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLAR
Bu guruhga kiruvchi glikozidlarning aglikonlari monoter-
penlar va ularning hosilalaridan tashkil topgan. Aglikonlar bir
yoki bir nechta molekula monosaxaridlar (ba’zan spetsifik yoki
disaxaridlar) bilan birlashib, o‘z glikozidlarini hosil qiladi.
Tibbiyotda ishlatiladigan tarkibida monoterpen glikozid
bo‘lgan o‘simliklarning hammasi va glikozidlari achchiq mazaga
ega. Shuning uchun bu guruh glikozidlar achchiq glikozidlar
nomi bilan ham yuritiladi.
O‘simlikning tarkibida achchiq mazali birikmalar ko‘p
uchraydi. Lekin ularning hammasi ham achchiq glikozidlarga
kiravermaydi. Achchiq glikozidlar me’da suyuqligining reflektor
ajralishini kuchaytiradi va ishtaha ochadi, organizmga boshqacha
fiziologik ta’sir ko‘rsatmaydi. Boshqa achchiq moddalar esa
organizmga turlicha fiziologik ta’sir etadi. Masalan: alkaloidlar
(xinin, kapsaitsin, piðerin), turli glikozidlar (yurak glikozidlari,
tioglikozidlar) va boshqa birikmalar.
O‘simliklar dunyosida achchiq glikozidlar kam bo‘lib, ular
erbahodoshlar (Gentianaceae), meniantdoshlar (Menyantha-
ceae), astradoshlar (murakkabguldoshlar) — Asteraceae (Com-
positae) va qisman yasnotkadoshlar (labguldoshlar) — Lamia-
ceae (Labiatae) oilasi vakillarida uchraydi.
Monoterpen (achchiq) glikozidlarning hammasiga xos sifat
reaksiyalar va ular miqdorini aniqlaydigan usullar hozircha yo‘q.
Shunga ko‘ra, monoterpen glikozidlar hozircha achchiq mod-
dalar sifatida standartlashtiriladi, ya’ni ularning achchiqlik
ko‘rsatkichi organoleptik usul —
Vazitskiy usuli
bilan aniqlanadi.