М. Ф. Хакимова н. Х. Лутфуллаева

15-расм. Қуйидан юқорига босқичма-босқич бўйсунувчи “Қандай?” 
диаграммаси
“КАСКАД” Таркибий –мантиқий чизма 
“КАСКАД” таркибий-мантиқий чизма
- иерархик ғоялар таркибини 
аниқлаш имконини беради. Ёшларда тизимли, ижодий, таҳлилий мушоҳада 
қилиш кўникмаларини ривожлантиради. Бунинг учун чизмани тузиш 
қоидалари билан танишилади. Якка тартибда (жуфтликда) чизма тузилади 
Жуфтларга бирлашади, ўз чизмаларини таққослайди ва қўшимчалар киритади.
 

---

82 
 
 
16-расм
.
 “КАСКАД” таркибий-мантиқий чизма
 
 
“Каскад” таркибий-мантиқий чизмани қуриш қоидалари
 
1.―Каскад‖ ни тузиш жараѐнида тизимли чизма таркибий қисми ва 
элементларини олдинга суриш мумкин – бу у ѐки бу ҳолатни қайта мушоҳада 
қилишга имкон беради. 
2. Ғояларни ишлаб чиқишда агарда тор йўлакка кириб қолинса, у ҳолда 
бир-икки даража юқорига қайтиш ва муҳим нарсани унутмаганга ҳамда 
бошқача нимадир қилиш мумкин эканлигига амин бўлиш керак. 
3. Одатда чапдан ўнгга ѐзишга ўрганилган. ―Каскад‖ қуришни ўнгдан 
чапга бўлишлигига ҳаракат қилиш керак. Бунинг учун асосий ғояни варақнинг 
чап қирраси эмас, балки ўнг қиррасига жойлаштириш зарур. 
 
Асосий тушунча ва атамалар.
Таълим воситалари, таълимнинг техник 
воситалари (ТТВ), ѐрдамчи таълимий воситалар (ЁТВ), ўқув-услубий 
материаллар (ЎУМ), Инсерт жадвали, кластер, тоифалаш ва концептуал 
жадваллар, Б/БХ/Б жадвали, Венна диаграммаси, СWОТ - таҳлил жадвали, 
―Нима учун?‖схемаси, ―Балиқ склети‖, ―Каскад‖, ―Пирамида‖, ―Нилуфар гули‖, 
―Қандай?‖ диаграмма.
 
 
Назорат ва муҳокама қилиш учун саволлар 
1. ―Таълим воситалари‖ тушунчасини асосланг. Уни таълим бериш 
технологиясидаги ўрнини тушунтиринг.
2. Таълим беришнинг техник воситалари, ѐрдамчи таълим воситалар, 
ўқув-услубий материаллар нима учун зарурлигини тушунтиринг.
3. Таълим воситаларини танлаш нимага боғлиқ эканлигини тушунтиринг. 
4. Графикли ташкиллаштирувчиларга: Инсерт жадвали, кластер, 
тоифалаш жадвали, Б/БХ/Б жадвали, СWОТ - таҳлил жадвали, ―Нима учун‖, 
―Балиқ скелети‖, ―Поғона‖, «Пирамида», ―Нилуфар гули‖ чизмалари, ―Қандай‖ 
диаграммаси хусусиятларини аниқ мисолларда тушунтиринг.