Bilim sohasi: 300000 Ishlab chiqarish-texnik soha. Ta’lim sohasi

Nazorat savollari 
1.
Kommutatsiya tushunchasiniga ta’rif bering.
2.
Kanallar kommutatsiyasi deganda nimani tushinasiz? 
3.
Paketlar kommutatsiyasi deganda nimani tushinasiz? 
4.
Tarmoqni dasturlash protokollari qaysilar? 
Asosiy adabiyotlar. 
1.
N.X.Gulto’rayev, M.E.Bayjonova, X.Y.Davletova. Telekommunikatsiya 
tarmoqlarining ishonchliligi. Aloqachi. Toshkent 2018. 248 bet. ISBN 978-
9943-5569-9-7. 
2.
N.M.Jo’rayev. Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat ko’rsatish. 
Darslik. Aloqachi. Toshkent 2020. 416 bet. ISBN 978-9943-6394-4-7. 
3.
H.X.Madaminov, R.R.Ibraimov, A.P.Khatamov, A.Khotamov, 
Z.T.Xakimov. GSM va mobil tarmoqlarni boshqarish. Darslik. Nihol print. 
Toshkent 2021. 188 bet. ISBN 978-9943-7029-7-4. 
4.
Nagesware Roo Pusuluri. Software Testing Concepts and Tools. 2013. 
Himal Impessions, Delhi. 

---

25 – amaliy mashg‘ulot: TCP/IP protokollar stekida dasturlash. 
 
Ishdan maqsad:
TCP/IP modeli pog‘onalari bilan tanishish va uning 
dasturlashdagi ahamiyati. UDP , FTP, SMTP, Telnet, HTTP protokollar 
vazialarini o‘rganib chiqish
. 
Nazariy ma’lumotlar. 
TCP/IP modeli ta’rifi. 
Internet tarmog‘ining samarali ishlashi uchun 
mavjud axborotni qanday qilib paketlar holatida uzatish va yetkazilgan axborotni 
qayta tiklash hamda bo‘laklangan paketlarni foydalanuvchiga qanday yetkazish 
kerakligi muammosini hal kilish lozim buladi. Bu muammolarni hal qilish uchun 
TCP
(Transmission Confrol Protocol —uzatishni boshqarish protokoli) va 
IP
(Internet Protocol — Internet protokol) bayonnomalari yaratildi. Bu bayonnomalar 
Internet tuzilmasini aniqlovchi asosiy bayonnomalar bo‘lib xizmat qiladi(1983-yilda 
yaratildi).
Odatda, ular qiya chiziq (/) bilan ajratilib, 
TCP/IP 
ko‘rinishida yoziladi. 
Ammo ularni yozish paytida bu bayonnomalar kompyuter tarmoqda ma’lumotlarni 
uzatishning turli xil yo‘nanalishlarini bildiruvchi ikkita turlicha bayonnoma 
ekanligini unutmaslik kerak. TCP/IP protokollari to‘rt pag‘onali tuzilishi ega: 
Pog‘ona Tavsif Protokollar Amaliy TCP/IP ning amaliy protokollarini va tarmoqda 
zarur bo‘lgan transport pog‘onasidagi xizmatlar bilan ishlovchi dastur interfeysini 
ta’minlaydi. HTTP, Telnet, FTP, TFTP, SNMP, DNS, SMTP, X Windows, va 
boshqalar. Transport Kompyuterlar orasidagi seans bog‘lanishlani ta’minlaydi. 
Ma’lumot uzatishda foydalaniladigan xizmatlar va bog‘lanish xolati darajasini 
aniqlaydi. 
10.1-rasm. TCP/IP protokolining 4 pog‘onasi. 
TCP, UDP Internet Ma’lumotlarni IP - datagrammaga joylashtiradi. IP - 
datagramma marshrutizasiyasini bajaradi. IP, ICMP, ARP, RARP Tarmoq interfeysi 
Optik tolali, koaksial kabelli uzatish vositalarida ma’lumotlar bitlarini elektr yoki 
apparat qurilmalaridagi signallarga o‘zgartiradi. Tarmoqdagi ma’lumotlarni fizik 

---

uzatish prinsiplari va vositalarini belgilaydi. Ethernet, Token ping, FDDI, X.25, 
Frame relay, RS-232, v.35