axborotga
aylanadi. Demak,
ma'lumotlarga u yoki bu sabablarga ko’ra foydalanilmayotgan
yoki tyexnik
vositalarda kayta ishlanilayotgan, saqlanayotgan, uzatilayotgan belgilar yoki
yozib olingan kuzatuvlar sifatida karash mumkin. Agar bu ma'lumotlardan biror
narsa tugrisidagi mavxumlikni kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati
tugilsa, ma'lumotlar axborotga aylanadi. Demak,
amaliyotda foydali deb
topilgan, ya'ni foydalanuvchining bilimlarini oshirgan ma'lumotlarnigina
axborot deb atasa bo`ladi.
Masalan, kogozga telefon rakamlarini ma'lum tartibda yozib, birovga
ko’rsatsangiz, u buni biror axborot byermaydigan ma'lumot sifatida qabul
qiladi. Birok ana shu xar bir telefon rakami karshisiga muayyan korxona yoki
tashkilot nomi, uning
faoliyat turi yozib kuyilsa, avvalgi ma'lumot axborotga
aylanadi.
Ma'lum vazifalarni xal etish natijasida yangi ma'lumotlar — bilimlar, ya'ni
tizimlashtirilgan xakkoniy yoki sinovdan utgan xabarlar paydo bo`ladi.
Ular konunlar, nazariyalar xamda tasavvur va karashlarning boshka jamligi
sifatida umumlashgan bo`lgan. Kyeyinchalik bu bilimlar uzga vazifalarni xal
etish yoki oldingisini aniqlashtirish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlar tarkibiga
kiradi.
Inson uz xayotida tugilgan kunidan (ta'bir joiz bo`lsa, xatto ona kornida
dastlabki paydo bo`lgan kunidan) boshlab doimo ma'lumotlar bilan ish ko’radi.
Ularni uzining syezgi a'zolari orqali qabul qiladi.
Kundalik turmushimizda biz axborot dyeganda atrof- muxitdan (tabiatdan
yoki jamiyatdan), sezgi a'zolarimiz
orqali qabul qilib, anglab oladigan xar
qanday ma'lumotni tushunamiz. Tabiatni kuzata turib, insonlar bilan mulokotda
bo`lib, kitob va gazetalar o’qib, televizion kursatuvlar kurib, biz axborot olamiz.
Matyematik olim axborotni yanada kengroq tushunadi. U axborot katoriga fikr
yuritish orqali xulosa chikarish natijasida xosil bo`lgan bilimlarni xam kiritadi.
Boshka soxa xodimlari xam axborotni uzlaricha talqin etadilar. Shunday qilib,
turli soxalarda axborot turlicha tushunilar ekan. Lyekin axborotlarning umumiy
tomonlari xam borki, u xam bo`lsa beshta muxim xossaga ega bo`lishligidir.
Bo`lar axborotni yaratish,
qabul qilish, saklash, ishlov berish va uzatish
xossalaridir.
Axborotdan
foydalanish
imkoniyati
va
samaradorligi
uning
ryepryezyentativligi, mazmundorligi, yetarliligi, aktualligi, uz vaktidaligi,
aniqligi,
ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy istye'mol
sifat
kursatkichlari
bilan bogliqdir:
a) axborotning ryepryezyentativligi — ob'yekt xususiyatini adyekvat ifoda
etish maksadlarida uni tug’ri tanlash va shakllantirish bilan bogliqdir.
b) axborotning mazmundorligi — syemantik (mazmuniy) xajmini ifoda
etadi.
v) axborotning yetarliligi (tulaligi) — qaror qabul qilish uchun minimal,
lyekin yetarli tarkibga (kursatkichlar jamlamasiga) ega ekanligini bildiradi.
TuKri qaror qabul qilish uchun tulik bo`lmagan, ya'ni yetarli bo`lmagan, xuddi
shuningdek, ortikcha bo`lgan axborot xam foydalanuvchining qabul qilgan
qarorlari samaradorligini kamaytiradi.
g) axborotning aktualligi (dolzarbligi) — axborotdan foydalanish vaktida
uning boshkarish uchun kimmatliligi saklanib kolishi
bilan byelgilanadi va
uning xususiyatlari o’zgarish dinamikasi xamda ushbu axborot paydo bo`lgan
vaktdan buyon utgan vakt oralig’iga bogliq bo`ladi.
d) axborotning uz vaktidaligi — uning avvaldan byelgilab kuyilgan
vazifani xal etish vakti bilan kyelishilgan vaktdan kyechikmasdan olinganligini
bildiradi.
e) axborotning aniqligi — olinayotgan axborotning ob'yekt, jarayon, xodisa
va xokazolarning ryeal xolatiga yakinligi darajasi bilan byelgilanadi.
j) axborotning ishonarliligi — axborotning ryeal mavjud ob'yektlarni zarur
aniqlik bilan ifoda etish xususiyati bilan byelgilanadi.
z) axborotning barqarorligi — axborotning asos qilib olingan ma'lumotlar
aniqligini buzmasdan uzgarishlarga ta'sir qilishga kodirligini aks ettiradi.
Informatika uchun axborotni qabul qilish, saklash, unga ishlov berish va
uzatishda axborot tyexnologiyalari vositalaridan qanday foydalanish kyerakligi
muammosi eng asosiy bo`lgani uchun axborotlarning tasnifi xam uziga xosdir.
Jumladan, informatikada analogli va rakamli axborotlar ishlatiladi. Inson syezgi
a'zolari analogli (uzluksiz) axborot bilan ish kurishga moslashgan bo`lsa,
xisoblash texnikasi asosan rakamli (diskryet) axborot bilan ishlaydi.
Bit
— axborotning
eng kichik birligi bulib, 0 yoki 1 rakami byeradigan
axborotni bildiradi. Bitning qiymatini uchirilgan-yoqilgan, yo`q-xa, yolgon-rost
altyernativalari kabi talqin etish mumkin.
Kompyutyer konkret bitlar bilan aloxida juda kam xollarda ish ko’radi.
Odatda kompyuter sakkiz bitdan iborat 0 va 1 rakamlari kombinatsiyasi bilan
ishlaydi. Bu kombinatsiyalar
bayt
deb ataladi.
Kompyutyerning barcha ishlari — bu, baytlar tuplamini boshkarishdir.
Baytlar kompyuterga klaviatura yoki disklardan (yoki aloxida liniyalar orqali)
kelib tushadi. Shundan sung dasturning buyrugi (opyeratorlari) buyicha
baytlarga ishlov byeriladi. Ular vaktincha saklab turiladi yoki doimiy saklash
uchun yozib kuyiladi. Zarur bulsa displey
ekraniga yoki chop etish
kurilmasidagi kogozga chikariladi.
Baytlarning katta tuplamlari uchun kattarok ulchov birliklari ishlatiladi.
1 Kbayt (kilobayt) q 1024 bayt
1 Mbayt (myegabayt) q 1024 Kbayt q 108576 bayt
1 Gbayt (gigabayt) q 1024 Mbayt
Sakkiz razryadli baytdagi maksimal ikkilik son 1111• 1111ga tyeng. Agar uni
unli sanok sistyemasiga utkazsak 255 xosil buladi. Demak, nol bilan birgalikda
bir baytda 256 ta turli unli sonlarni yozish mumkin ekan.
Kompyutyer xotirasi — bu, maxsus elyektron yacheykalar tuplami bulib,
ularning xar biri nol va birlar kombinatsiyasidan iborat bir bit axborotni saklay
oladi. Yacheykalar 0,1,2,,,,3200,32001 va x.k. tartib rakamlari bilan
nomyerlanadi. Yacheykaning nomyeri shu yacheykaga yozib kuyiladi va
baytning adresi deyiladi. Shunga e'tibor byeringki, yacheyka (bayt)
adresi va
yacheykaga joylashgan axborot (bayt kiymati) bir xil narsa emas. Yacheyka
adresi (nomeri) o’zgarmaydi, undagi axborot esa 0 dan 255 gacha o’zgarish
mumkin.
