Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар технологиялари давлат қЎмитаси

COP (Sode OReration) – amallar kodi; 
• 
ADR (Address Data Register) – хotiradagi operand adresi; 
• 
ADC  (Address Data to Cell )– buyruqga boshqarish uzatishini o’tish adresi; 
• 
I  (Immediate operand) – bevosita operand; 
• 
R, R1, R2 – registr raqami; 
• 
TA (Type of Addressing) –adres turi; 

---

 
236 
• 
X – razryad ishlatilmaydi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.2-rasm. EHM o’quv modelida buyruqlar formati. 
 
             EХM o’quv modelidagi buyruqlar tizimi quyidagi 1 -jadvalda to’liq 
keltirilgan.  
                                             1-jadval.Buyruqlar tizimi 
 
KOP  Mnemokod 
Nomlanishi 
Bajarilishi 
00 
NOP
 
Bo’sh jarayon 
Yo’q 
01 
IN
 
Kiritish 
Ass ← IR 
02 
OUT
 
Chiqarish 
OR ← Asc 
03 
IRET
 
Uzilishdan qaytish 
FLAGS.PC ← M(SP); INC(SP) 
04 
WRRB
 
RB baza registorini yuklash 
RB ←CR[ADR] 
05 
WRSP
 
SP stek ko’rsatkichini yuklash 
SP ← CR[ADR] 
06 
PUSH
 
Stekga joylashtirish 
DEC(SP); M(SP) ← R 
07 
POP
 
Stekdan chiqarish 
R → M(SP); INC(SP) 
08 
RET
 
Qaytarish 
PC → M(SP); INC(SP) 
09 
HLT
 
Stop 
komanda -
sikli
 tugallandi 
10 
JMP
 
shartsiz o’tish 
PC ← CR[ADR] 
11 
JZ
 
0 bo’lganda o’tish 
if Asc = 0 then PC ← CR[ADR] 
12  JNZ 
0 bo’lmaganda o’tish 
if Asc ≠ 0 then PC ← CR[ADR] 
13  JS 
Manfiy bo’lganda o’tish 
if Asc< 0 then PC ← CR[ADR] 
14  JNS 
Musbat bo’lganda o’tish 
if Asc> 0 then PC ← CR[ADR] 
15  JO 
To’lib ketganda o’tish 
if |Acc| ≥ 99999 then PC ← CR[ADR] 
16  JNO 
To’lmaganda o’tish 
if |Acc| ≤  99999 then PC ← CR[ADR] 
17  JRNZ 
TSikl 
DEC(R); if R > 0 then PC ← CR[ADR] 

---

 
237 
18  INT 
Dasturiy uzilish 
DEC(SP); M(SP) ← FLAGS.PC; PC ← M(V) 
19  CALL 
Dasturosti chaqirish 
DEC(SP); M(SP) ← PC; PC ← CR(ADR) 
20 
YO
’
Q
 
 
 
21  RD 
o’qish 
Acc ← DD 
22  WR 
yozish 
M(*) ← Acc 
23  ADD 
Qo’shish 
Acc ← Acc + DD 
24  SUB 
Ayirish  
Acc ← Acc – DD 
25  MUL 
ko’paytirish 
Acc ← Acc x DD 
26  DIV 
bo’lish 
Acc ← Acc/DD 
27 
YO
’
Q
 
 
 
28  EI 
Uzilishga ruхsat berish 
IF ← 1 
29  DI 
Uzilishga rad etish 
IF ← 0 
30  MOV 
ko’chirish 
Rl ← R2 
31  RD 
O’qish  
Acc ← R* 
32  WR 
Yozish  
R* ← Acc 
33  ADD 
Qo’shish  
Acc ← Acc + R* 
34  SUB 
Ayirish  
Acc ← Acc - R* 
35  MUL 
Ko’paytirish  
Acc ← Acc x R* 
36  DIV 
Bo’lish  
Acc ← Acc/R* 
37  IN 
Kiritish  
Acc ← BU(CR[ADR*]) 
38  OUT 
Chiqarish  
BU(CR[ADR*]) ← Ass 
39 
YO
’
Q
 
 
 
40 
YO
’
Q
 
 
 
41  RDI 
O’qish  
Ass ←I 
42 
YO
’
Q
 
 
 
43  ADI 
Qo’shish  
Ass ← Asc + I 
44  SBI 
Ayirish  
Ass ← Asc -I 
45  MULI 
Ko’paytirish  
Ass ← Asc х I 
46  DIVI 
Bo’lish  
Ass ← Ass/I 
 
1-jadvalda quyidagi belgilar qabul qilingan. 
Acc – akkumulyator 
PC – buyruqlar hisoblagichi 

---

 
238 
SP – stek ko’rsatkichi. 
RB – baza registri. 
IR – kiritish registri. 
OR – chiqarish registri. 
FLAGS – bayroqlar vektori: IF,OV,S,Z 
IF – uzilishga ruхsat beruvchi bayroq. 
DD –  (ikkinchi) operand sifatida buyruqni shakllantiruvchi ma’lumot хotira 
yacheykasida  to’g’ri  yoki  mavhum  adreslash  yoki    bo’lmasa  3  razryadli 
bevosita operand; 
R – umumiy belgilangan registr tarkibi (RON). 
R* –  хotira yacheyka registri orqali RON yoki mavhum adreslash tarkibi; 
M( ) – хotira yacheykasi tarkibi. 
M(*) –buyruqga хotira yacheykasini to’g’ri yoki mavhum adreslash tarkibi; 
CR – buyruq registri; 
   CR[ADR] –  CR registrining 3 razryadli maydoni ADR;  
           CR[ADR*] –CR registrining ikkita kichik razryad aydoni ADR; 
           V –  хotira adresi, uzilish vektoriga mos; 
            I –  belgili 5 razryadli bevosita operand. 
 

---

 
239 
2-jadval. Adreslash turi, ularning kodi va belgilanishi 
Belgilanishi   KodTA 
Adreslash turlari  
Bajariluvchi       adres 
Komandalarga 
misol 
 
0 
To’g’ri  (registrli) 
ADR
 
(R) 
ADD 
23
  
(
ADD R
3) 
# 
1 
bevosita 
- 
ADD 
#33 
@ 
2 
Asoslangan holda 
OZU(ADR)[3:5] 
ADD 
@33 
[ ] 
3 
Nisbatan  
ADR
 
+
 
RB 
ADD 
[33] 
@R 
4 
mavhum registri 
RON(R)[3:5] 
ADD 
@
R
3 
@R+ 
5 
Indeks  postinkrementli 
RON(R)[3:5],
 
R:=R+1 
ADD 
@
R
3+ 
-@R 
6 
Indeks  preddekrementli 
R:=R-1,
 
RON(R)[3:5] 
ADD 
-@
R
3 
 
Ishni bajarish tartibi. 
1. 
Mashina  kodini  shakllantirish  uchun  mnemokodlar  ketma-ketligi 
berilgan, EHM2 (OZU) siga kiriting. 
Har bir variant uchun mnemokodlar ketma ketligi o’qituvchi tomonidan beriladi.  
 OXQda buyruq kiritish uchun 
quyidagilarni
 bajarish lozim. 
 
1-qadam. “Текст программы” buyruqlar ketma ketligini kiriting.  
 
 
 
 
 
 
 
2-qadam. Kompilyatsiya jarayonini ishga tushirish.  
            Shu qatorda OXQ yacheykasida dizassemblerlashgan buyruq ishga tushadi. 
000 adresidan boshlanib  “программа” oynasida avtomatik tarzida paydo bo’ladi.  
            Kompilyatsiya ishga tushgandan keyin “Память” va “Программа” oynasi 
   

---

 
240 
 
 
Bevosita  buyruq  kodi  bilan  ham  ishlash  mumkin.  Buning  uchun:  OXQ  ga  000 
adresidan boshlab buyruq kodini ketma ket kiritish lozim 
        Keyingi  yacheykaga  o’tish  paytida,  avtomatik  tarzda  assemblerlash  buyruq 
“Текст программы” oynasida ko’rinadi. 
Misol uchun “ operatsiya kodi”. 
RD-21,    bevosita  operand  (20)ni  adreslashimiz  kerak.  Bevosita  amalni  kodi  -1 
хotira  yacheykasiga  (211020)  kodini,  RD  #20  buyrug’ini  kiritamiz  va  “Память” 
oynasidagi GO tugmasini bosamiz.  
 
 
 
 
 
 
 
2. Variant bo’yicha IR-kirish qurilmasiga boshlang’ich qiymatlarni kiritamiz.