O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi farmakognoziya fanidan amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv qo’llanma

avitaminoz
kasali kelib chiqadi. 
ovqat bilan vitaminning kam tushishi yoki yomon xazm bo‘lishi-
gipovitaminoz 
kasali 
kelib chiqadi. aksincha, ovqatlar bilan vitaminlarni ko‘proq tushishi-gipervitaminoz 
deb ataluvchi kasallikni keltirib chiqaradi. 
o‘simliklar o‘sa boshlagan birinchi kunidanoq to‘qimada vitaminlar biosintezi 
boshlanadi. ularning miqdori o‘simliklarni o‘sish davrida doimo o‘zgarib turadi. bu 
o‘zgarish juda ko‘p faktorlarga bog‘liq. xususan, o‘simliklarni o‘sish joyi va iqlimi, 
yorug‘lik, mineral va organik o‘g‘itlar, namlik, mikroelementlar, tuproqdagi mineral 
tuzlar tarkibi va konsentratsiyasi xamda kislotali sharoit vitaminlarni biosinteziga ta'sir 
ko‘rsatuvchi faktorlar xisoblanadi. 
Vitaminlar erituvchilarda erishiga qarab ikki guruhga bo‘linadi. 
1.Suvda eruvchi vitaminlar-B1, B 2, B3, B5, B 6, B 12, B 13, B 15, Vit C 
2.Yog‘larda eruvchi vitaminlar-A, D, E, K. 
Deyarli barcha vitaminlar oʼsimlik organizmida sintezlanadi. Faqat vitamin А va D ni 
hosil qiladigan birikmalar - provitaminlar oʼsimlik toʼqimalarida sintezlanib, hayvon 
organizmiga oʼtgandan soʼng ular oʼz vitaminiga aylanadi. 
Oʼsimlik toʼqimalarida vitaminlar biosintezining borishi hanuzgacha tajribalarda toʼla 
aniqlangan emas. 
Vitamin C (askorbin kislota) 6 ta uglerod atomli uglevodlar-geksozlarning oʼsimlik 
toʼqimalarida oksidlanishdan hosil boʼladi. 
Glyukoza, fruktoza va boshqa geksozlar ishtirokida oʼsimlik toʼqimalarida vitamin S 
miqdorining koʼpayishi tajribalarda isbotlangan. Shuningdek, D- glyukozaning L- 

---

53 
askorbin kislotaga aylanish jarayoni D - glyukuron va L- gulon kislotalarning laktonlari 
orqali roʼy berishi ham aniqlangan. Fermentlar ishtirokida boradigan bu kimyoviy 
jarayonni 
quyidagi 
sxema 
buyicha 
tasvirlash 
mumkin:
Inozit ham geksozlardan hosil boʼladi. Inozitning biosintezi sof holdagi 
geksozlarga nisbatan glikozidlar tarkibidagi geksozlar (arbutin, salitsin) va saxaroza 
hisobiga jadalroq boradi. 
Vitamin P taʼsiriga ega boʼlgan asosiy birikmalar - flavanonlar va flavonlar 
hamda katexinlar oʼsimlik toʼqimalarida shikim kislota, oraliq birikma - prefen kislota 
va atsetal qoldiqlari orqali uglevodlardan hosil boʼlishi mumkin. 
Vitamin Bl oʼsimlik toʼqimalarida fermentlar ishtirokida tiazol va primidinning 
birlashishi tufayli hosil boʼladi. 
Аminokislotalar ham vitaminlar biosintezida ishtirok etadi. Masalan, vitamin RR 
(nikotin kislota) triftofan aminokislotadan, pantaten kislota esa 
-alanin 

---

54 
aminokislotadan hosil boʼladi. Bu biosintez jarayonlar albatta fermentlar taʼsirida va 
boshqa birikmalar ishtirokida roʼy beradi. 
Oʼsimliklar oʼsa boshlagan birinchi kundan boshlaboq toʼqimada vitaminlar 
biosintezi boshlanadi. Ular miqdori oʼsimlikning oʼsish davrida doimo oʼzgarib turadi. 
Bu oʼzgarish juda koʼp omillarga bogʼliq. Xususan, oʼsimlikning oʼsish joyi va iqlimi, 
yorugʼlik, mineral va organik oʼgʼitlar, namlik, mikroelementlar, tuproqdagi mineral 
tuzlar tarkibi va kontsentratsiyasi hamda kislotali sharoit vitaminlarning biosinteziga 
taʼsir koʼrsatuvchi omillar hisoblanadi