X to‘xtaboyev kimyo 9

metallardir.
• I, II, III guruhning barcha elementlari (
h
 va 
b
dan
tashqari) metallar.
• I V guruh bosh guruhchasida 
C 
va 
Si
 dan tashqari 
barcha elementlar metallar.
• V guruh bosh guruhchasida ikkita metall bor: 
Sb
 va 
bi
.
• VI guruh bosh guruhchasida bitta metall bor: 
Po
.
• I V, V, V I, V II, V III guruhlarning yonaki guruh-
chalarida barcha elementlari metallardir.
Qadim zamonlarda odamlar yettita metallni bilishgan: oltin,
kumush, mis, temir, qalay, qo‘rg‘oshin, simob.
Metallarning tabiatda uchrashi
Metallar
Metallarning tabiatda tarqalishi, olinishi va
ishlatilishi
15-§.
Faol metallar tuzlar
holida uchraydi:
Sulfatlar: CaSO
4
, BaSO
4
Xloridlar: NaCl, KCl
Karbonatlar: CaCO
3
Fosfatlar: Ca
3
(PO
4
)
2
Nitratlar: NaNO
3
,
KNO
3
O‘rta faol metallar
oksidlar, sulfatlar va
sulfidlar holida
uchraydi: Oksidlar: 
Fe
2
O
3
, Fe
3
O
4
Sulfidlar: PbS, CuS,
ZnS, FeS
2
Sulfatlar: FeSO
4
.7h
2
O
Passiv metallar
erkin holda 
uchraydi:
Cu — mis 
hg — simob
Ag — kumush
Au — oltin
Pt — platina
http:eduportal.uz

---

72
hozirgi kunda turmushni metallarsiz tasavvur qilib bo‘l-
may di, o‘nlab metallar va qotishmalar xalq xo‘jaligining barcha 
soha larini qamrab olgan. Og‘ir yuklarni tashuvchi va yengil
ma shi nalar, qishloq xo‘jaligi mashinalari, teplovoz, parovoz, 
samo lyotlardan tortib oddiy igna, mix, ruchka va hokazolar
bar chasi metallardan yasalgan yoki asosiy qismini metallar 
tashkil qiladi. Temir, mis, rux, nikel, kobalt, aluminiy, magniy, 
volf ram, molibden, tantal, titan, niobiy kabi metallar va po‘lat, 
cho‘ yan, babbit, duraluminiy, nixrom singari qotishmalar katta 
amaliy ahamiyatga egadir.
Olinishi. Metallarni birikmalaridan ajratib olish bilan metal-
lur giya shug‘ullanadi. Metallurgiyaning asosiy vazifalari metal-
larni birikmalaridan qaytarish va metallarni boshqa mod da-
lardan ajra tishdan iborat. Metallarni birikmalardan olish uchun 
turli usullar qo‘lla ni la di. Sanoatda metallarni olish usul larining 
barchasi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga asos langan bo‘lib, 
hozirgi kunda quyidagi usullardan foydalaniladi: