‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Aholi nufiisi nazariyasi
Maltus tabiat bilan hamohang o'simlik va hayvonlaming cheksiz 
ko'payishi va yashash uchun kerakli mablag'lar o'sishi yo'nalishlarini 
tadqiq etadi. Agar insonlar har 25 yilda ikki marta ko'payib, geometrik 
progressiya asosida ortib borsa (1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256 va 
hokazo), tirikchilik vositalari eng qulay sharoitlarda ham arifmetik 
progressiya asosidagina ko'payishi mumkin (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 va ho­
kazo).
Bunday sharoitda 200 yildan so‘ng aholi sonining tirikchilik 
vositalariga nisbati 256 : 9, 300 yildan so'ng esa 40096 : 13 bo‘ladi va 
hokazo (2-jadvalga qarang).
2 - j a d v a 1
T.R. Maltus «Nufus qonuni»ning matematik ifodasi
Aholi o'sishi
Geometrik progressiya
1,2,4,8,16,32,64,128,va 
hokazo
Tirikchilik
vositalarining
o'sishi
Arifmetik progressiya
1,2,3,4,5,6,7,8,9,10
200 yildan so‘ng
Aholining o'sishi 256 
marta
Tirikchilik 
vositalarining 9 marta
300 yildan so‘ng
Aholining o'sishi 9096 
marta
Tirikchilik 
vositalarining 13 marta

---

Tirikchilik vositalariga nisbatan doimo tezroq ko‘payishga intilishi 
«aholining nufus qonuni»dir, bu qonun jamiyat paydo bo'lgandan 
buyon mavjud bo'lib, doimo harakatdadir. Aholining ortiqcha qismi 
zarurat tufayli qirilishga mahkum etilgan.
Maltusning fikricha, qashshoqlikning asosiy va doimiy sababi, 
boshqarish tarzi yoki mulkning notekis taqsimlanishiga hech ham 
bog'liq emas; bu jarayon «tabiiy qonunlar va insoniy hirs», tabiatning 
nochorligi va insoniyatning favqulodda tez ko'payishi bilan bog‘liqdir. 
Shu sababli xalq o‘z azob-uqubatlari uchun o‘zini o‘zi ayblaslii kerak». 
Uni to‘g‘rilashga hech qanday inqilob va sotsial islohotlar yordam 
bera olmaydi. Bunda faqat bir to‘g‘ri yo‘l bor 
bu aholi sonini 
qisqartirish. 0 ‘ta ko‘payishning oldini olish vositasi, chorasi sifatida 
«axloqiy chidam» (kambag‘allar nikohdan o‘zlarini tiyishlari, kech 
turmush qurishlari), og‘ir mehnat yoki turli baxtsizliklar (ochlik, 
qashshoqlik, kasallik, epidemiya, urush va boshqalar) taklif etiladi 
(3-jadval).
3 - j a d v a l