Microsoft Word b7002eaef33a87432ee6c6cf46e1f5f58f33be11b6a173a1321e65e51b96f179

сотувдаги специализация ҳисоби керак, у туристик махсулотнинг 
туроператор томонидан таклиф қилинган шаклига мос тушиши керак. 
Хориж бозорга кирувчи фирма стратегиясида хорижий ҳамкорларнинг 
худудий жойлашувига эътибор бериш керак, у сотувда муҳим ўрин 
эгаллайди. 
Махсулот ўтказиш бўйича ҳамк
ор танлашда 3 та шартга эътибор 
бериш керак; ҳуқуққа эгалиги, кредитга эгалиги ва ҳамкорлик имконияти.
Ҳуқуқ имконияти - бу фирманинг турхизмат кўрсатишга ҳуқуқий асоси 
борлиги. Ҳуқуқий миллий қонунчилик томондан белгиланади ва кўпгина 
давлатларда турли юридик шакллар билан белгиланади (масалан, лиценция, 
патент, савдо регистридаги регистрация). Бу каби ҳужжатга эга бўлмаган 
юридик шахс туристик фирма ҳисобланмайди. Шунинг учун туристик 
фирманинг ҳуқуқий қобилиятлилик савияси у билан ҳамкорликда эътибор 
берилиши керак бўлган муҳим соха бўлиши керак. Фирманинг ҳуқуқий ҳолати 
ҳақида лицензия ёки патентнинг нусхаси, савдо регистридаги рухсат ёки 
расмий ташкилотларнинг сертификатлари гувоҳ бериши мумкин. Фирманинг 
ҳуқуқий ҳолати ҳакида унинг миллий ёки ташқи туристик ассоциация ёки 
ташкилотга аъзолиги ҳам гувоҳ беради. Маълумки бу ташкилотларга фақат 
туристик фаолиятга эга бўлган фирмалар киради. Бу миллий ассосиациялар ўз 
шартларига кўра ўз аъзолари устидан рухий ва моддий маъсулиятга эга ва 

---

814 
уларнинг қонунга риоя қилишлари жиддий назорат қилинади. Ҳуқуқий 
имкониятини ўрганаётганимизда, турфирманинг транспорт компанияси билан 
шартномага эгалигини ҳам назарда тутиш керак. Транспорт компаниясининг 
(авиацион, темир йўл, денгиз йўли ва автотранспорт) туристик фирмани агент 
қилиб сайланиши ҳам унинг транспорт компанияси томондан ишончга эга 
эканлигини кўрсатади. Чипталар қаттиқ моддий назорат ҳужжати ҳисобланади. 
Бундай ишонч фақатгина турфирманинг иш фаолияти чуқур ўрганилганда 
берилади. 
Кредит компанияси - бу тушунча остида фирманинг шартнома 
тузишга етарли маблағининг борлиги тушунилади. Ҳуқуқий имконият фирмада 
ўз юридик кучига эга экан ўзгармас характери ҳисобланади, лекин кредит 
компанияси бир неча марта ўзгариши мумкин. Баъзи туристик фирмалар ўз 
тажрибаларида шундай аҳволга гувоҳ бўлишганки, хорижий турфирма банк 
ҳисобларида баъзи кунларда миллионлаб америка доллари бўлган, лекин бир 
неча кундан сўнг эса у ҳисоблар бўш бўлишган. Кўпинча фирмалар ўз кредит 
имкониятлари ҳақида исбот сифатида банк реферансини кўрсатишади, банкдан 
маблағнинг тахминий ҳисоби ҳақида ариза олиб келишади. Лекин, бу аризалар 
етарли эмас, бундан ташқари у шартнома тузишга асос бўла олмайди. Туристик 
фирманинг кредит имкониятига банк кафолат беради. Лекин банк фирманинг 
махсус шартномасисиз бундай кафолат беришига ҳақли эмас, бу ҳолатда у 
фирманинг моддий амаллари учун масъулият олган бўлади. Банк кафолат 
бўлганда, фирма ҳисобидан керакли суммани олишади ва уни кафолат депозити 
сифатида сақлашади. Бу фирма учун йўналтирилган маблағдан олиш демакдир 
ва у бунга ўз хохишига деярли зид рози бўлади. Шунинг учун фирма билан 
шартнома тузишда шартларни яхши кўриб чиқиш керак. 
+изикишларни энг ҳақиқий йўл билан таъминлаш фирма ҳисобига кўра 
бу ундан аванс тўловини олишда имзоланган шартномага боғлиқ равишда аванс 
тўловлари депозит ва пай куни сифатида қўлланиши мумкин. 
Депозит-келишув умумий нархининг келишилган қисми бўлиб, 
ҳамкорлик амалга оширилгунга қадар кафолат сифатида сўнгги ҳисобларни 

---

815 
туристик фирмага ўтказишидир. Сўнгги ҳисобга китобга кўра депозит 
шартноманинг умумий тўлов нархига қўшилади. Шартнома рад қилинганда 
депозит асос солган томонга қайтарилади. 
Хорижий фирмалар билан ҳамкорликда депозитнинг икки шакли мавжуд. 
Биринчиси
-бу харидорга йил давомида кўрсатиладиган хизмат тўлови ҳисобига 
қўшилади. Бундай депозит йил бошида ўтказилади. Унинг (10-15 %) ҳажми 
шартнома тузаётган томонлар шартларига кўра белгиланади. Йил охирида у 
сўнгги операцияда ҳисобланиши мумкин. Депозитнинг 
иккинчи
шакли ҳар бир 
туристик хизмат учун қўлланилади, кўпинча туристик гурухларни қабул 
қилишда: бу ҳолатда депозит ҳар бир келган гурухга келишилган вақтда ва 
келишилган ҳажмда (50-60 %) ўтказилади. Ҳамкор билан ҳисобда шунга 
эътибор бериш керакки, турагент қарз олган маблағдан депозит маблағ ҳажми 
кўп бўлмаслиги керак. Туристик корхоналар потенциал турагентни пухта 
танлаши, унинг ишончлилигини ва иш фаолиятини ўрганиши ва ундан 
кейингина у билан агентлик битимини тузиши керак. Туризмда туристик 
корхоналар ҳамкорларни махсулотга қўйилган сотиш масалалари ва 
хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда танлайдилар, улар ҳамкорларни танлашда 
қуйидаги омилларни эътиборга олишлари лозим; 

турларнинг амалий йўналиши (дам олиш, бизнес сафарлари, ов ва 
бошқалар); 

ҳуқуқ ва бурч кўлами; 

белгиланган худуд, корхоналар гурухининг мавжудлиги; 

потенциал туристлар гурухининг ижтимоий – иқтисодий ва бошқа 
белгилари; 

савдо усуллари ва технологиясининг тури; 

ўзаро ҳисоб - китобларнинг тури; 

туризм доирасидаги иш тажрибаси ва имиджи; 

фаолиятнинг берилган туридаги лицензиянинг мавжудлиги.