O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

 
8.4-rasm. 
Innovatsion loyihalarni ekspertiza qilish uchun 
foydalaniladigan asosiy uslublar
131
 
131
Mualliflar tomonidan tuzildi.

---

222 
Rasmda innovatsion loyihalarni ekspertizasi uchun qo‘llaniladiga asosiy 
uslublar ko‘rsatilgan bo‘lib, ular yuqoridagi matnlarda yoritib o‘tildi. 
Byudjetdan moliyalashtiriladigan innovatsiya loyihalarini ekspertizadan 
o'tkazish uchun:
-tavsiflash;
-"gacha" va "undan keyin" ob'ektning holatini taqqoslash;
-qiyosiy ekspertiza usullaridan foydalaniladi. 
Tavsiflash usulidan barcha mamlakatlarda keng foydalaniladi. Uning 
mohiyati amalga oshirilayotgan loyihalar natijalarining tovarlar va xizmatlar 
bozori muayyan segmentida shakllanayotgan vaziyatga potentsial ta'siri ko'rib 
chiqilishidan iboratdir. Olingan natijalar umumlashtiriladi, qo'shimcha hodisalar 
hisobga olinadi, bayonnoma tuziladi.
"Gacha" va "undan keyin" vaziyatlarni taqqoslash usuli har xil loyihalarning 
nafaqat miqdoriy, balki sifat ko'rsatkichlarini hisobga olish imkoniyatini beradi.
Qiyoslama 
ekspertiza 
davlatdan 
moliyalashtiriladigan va 
davlatdan 
moliyalashtirilmaydigan korxonalar va tashkilotlarning ijtimoiy-iqtisodiy holatini 
taqqoslashdan iboratdir.
Mualliflar jamoasining ilmiy salohiyati loyiha ilmiy mazmunining tahlilini 
hisobga olish bilan baholanadi (mualliflar/ishtirokchilar e‘lon qilingan ishni 
bajarishga qodir; ekspert ishni bajarish imkoniyatiga shubha qiladi). 
Shunday qilib ekspert nafaqat loyihaning bayonini berishi, balki quyidagilarni 
baholashi ham kerak: uning bilimlarning ushbu sohasi uchun dolzarbligi; loyiha 
tadqiqotlarning ustuvor yo‘nalishlariga kiradimi yoki yo‘qligini; qo‘yilgan 
muammoning yangiligini; loyihani rivojlanishining istiqbollari; ishtirokchilarning 
sifatli tarkibini, hamda yuqorida keltirilgan tizim bo‘yicha loyiha bahosini 
asoslanishini. 
Eksperimental laboratoriya tadqiqotlari uchun ekspertiza quyidagi savollarga 
javobni ko‘zda tutadi: 
1.
Tadqiqotlar dasturi tayyorlanganmi? 
2.
So‘rov uchun anketalar tayyorlanganmi? 

---

223 
3.
Pilotajli tadqiqot o‘tkazilganmi? 
Ekpertiza bir necha loyihalarning qiyosiy tahlili asosida o‘tkaziladi.
Ekspertizaning uchta bosqichi ko‘zda tutiladi. 
Birinchi bosqich - loyihani dastlabki ko‘rib chiqilishi va quyidagi vazifalarni 
hal qilinishi: 
Ikkinchi bosqich ekspertizada ishtirok etish uchun loyihalarni tanlash; 
Rad etilgan loyihalar bo‘yicha asoslangan xulosalarni tuzish; 
Ekspertizaning yakka darajasida o‘tgan har bir loyiha bo‘yicha ekspertlarni 
belgilash. 
Ekspertiza natijalarini shakllantirish reyting asosida amalga oshiriladi. Yakka 
tartibdagi loyihaning reytingi ikkinchi bosqichda belgilanadi. 
Uchinchi bosqichda loyiha bo‘yicha xulosalar beriladi (loyihaning umumiy 
reytingiga tuzatishlar kiritilishi mumkin, moliyalashtirish haqida qarorlar qabul 
qilinadi). 
Loyihaning yakka tartibdagi reytingi formula bo'yicha hisoblab chiqiladi:
132
R = r
1 
+ r
2
+ r
3
, 
bunda R - loyihaning umumiy reytingi; r
1
, r
2
- ilmiy qimmatliligi 
koeffitsientlari va loyihani muddatida bajarish realligi; r
3 
- jami baholashga r
1 
va 
r
2
tuzatish kiritish koeffitsienti. R 2 dan 13 gacha bo'lgan qiymatga ega bo'lishi 
mumkin. 
Shunday qilib, loyihaning yakka tartibdagi reytingini aniqlash bu 
ekspertizaning yakunlovchi bosqichi hisoblanadi.Shu bilan eng samarali loyihani 
tanlash uchun imkoniyati bor.