«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Microsoft SQL Server). 
Muayyan guruhga mansublik server 
darajasida obyektlarga (ma'lumotlar va jarayonlarga) ulanish jismoniy huquqini 
beradi. Hozirgi paytda Birja kompyuter tizimida quyidagi foydalanuvchilar 
guruhlari mavjud: 
-
tizim administratori; 
-
smena boshlig'i; 
-
buxgalter; 
-
savdo administratori; 
-
nazoratchi; 
-
savdo qatnashchisining savdo zalidagi treyderi; 
-
savdo qatnashchisining masofadagi ish o'rnida treyderi. Savdo qatnashchilari 
foydalanadigan amaliy dasturiy ta'minot 
ma'lumotlar to'plamini bevosita o'zgartirish huquqiga ega emas. Treyderlar 
o'tkazadigan ma'lumotlarni o'zgartirish bo'yicha barcha operatsiyalar 
saqlanadiganjarayonlar orqali amalga oshiriladi. Har bir murojaatda saqlanadigan 
jarayon treyder nomi asosida treyderning bajarilayotgan o'zgarishni amalga oshirish 
huquqini tekshiradi. 
Tizim foydalanuvchilarning unga ulanishga qilgan harakatlarini maxsus 
fayllarga (jadvallarga) yozib boradi. Bunda har bir so'rov bilan ishlashda tizim 
quyidagilarni qayd qiladi: 
-
voqea vaqti; 
-
voqea turi (ulanish-uzish so'rovi); 
-
foydalanuvchining nomi; 
-
so'rov kelib tushgan stansiya raqami. 
Birja savdolar Bo'limi savdo zalining nazorat guruhi xodimlari kelib tushayotgan 
so'rovlarni Birja savdo zalidagi real o'rinlar soni bilan taqqoslagan holda bu 
jarayonni doimiy kuzatib boradilar. Parolni tanlab topishga harakatlar ham dasturiy, 
ham vizual jihatdan qayd qilinadi. 
Axborot 
texnologiyalari 
bo'limi 
xodimlari 
lokal 
tarmoqning 
barcha 
stansiyalarida o'rnatilgan barcha dasturiy vositalarning kundalik monitoringini 

---

92 
yuritadi. Har bir stansiya uchun unda o'rnatilishi va ishga tushirilishi mumkin 
bo'lgan dasturlar ro'yxati belgilanadi. Stansiyalarning katta qismiga (xususan, barcha 
treyder stansiyalariga) SDdiskdan foydalanish uni protsessor blokidan olib tashlash 
yo'li bilan ta‘qiqlanadi. Protsessor bloklari muhrlanadi. 
Dasturiy ta'minotning chalalik riskini kamaytirish uchun modelli ta'minot 
usulidan foydalaniladi. Kompyuter vositalaridan foydalanish va qo'lda hisob-kitob 
qilish asosidagi savdo jarayoni modeli ishlab chiqilgan. Model quyidagi asosiy quyi 
tizimlarni qamrab oladi: 
-
kliring tashkiloti bilan ishlar; 
-
savdo qatnashchilarining savdo hisob-raqamlar mazmuni haqidagi axborot 
o'rnatish va o'zgartirish; 
-
risklarni boshqarish; 
-
savdo qatnashchisining buyurtma kiritishi va uni tahrir qilishi; 
-
savdo qatnashchilari pozitsiyalarining o'zgarishini hisobga olish bo'yicha 
harakatlar; 
- market-maykerlar va mutaxassislarning ishlari; 
- savdo qatnashchisining masofadan ishlash modeli. 
Dasturiy vositalar operatorlari xatosidan himoyalash.
 
Birjada foydalaniladigan 
amaliy dasturiy ta'minot ichki qarama-qarshi ma'lumotlar kiritishga imkon 
bermaydi. Barcha axborotlarni kiritish alohida topshiriqlar bilan rasmiylashtirilishi 
lozim. Topshiriqni kiritishda Birja kompyuter tizimi avtomatik ravishda uning ichki 
ziddiyatsizligini tekshiradi. Ziddiyatlar aniqlangan holatda topshiriq kiritilmaydi va 
foydalanuvchi yuzaga kelgan muammodan xabardor qilinadi. Foydalanuvchining 
xatolaridan himoyalash birinchi darajasi bevosita Birja kompyuter tizimiga 
kiritiladi. Kiritiladigan har bir topshiriq uchun uni bajarishga alohida buyruq 
mavjud. Topshiriqni bajarishda Birja kompyuter tizimi avtomatik ravishda bunday 
operatsiyaning mumkinligini tekshiradi (masalan, deponentlangan qimmatli 
qog'ozlar bo'yicha sotuvga buyurtma berishda tizim avtomatik ravishda bu qimmatli 
qog'ozlarning depozitariyda mavjudlgini tekshiradi va «sotuvga qog'ozlar 
registridan «buyurtmaga qo'yilgan qog'ozlar» registriga provodka o'tkazadi. 

---

93 
Asbob-uskunalarning buzilishi, yo'q qilinishi, dasturiy xatolar, personalning 
noto'g'ri harakatlari va boshqa turli sabablarga ko'ra ma'lumotlarni yo'qotishning 
oldini olish uchun ma'lumotlar to'plamidan muntazam nusxa olish tizimi ko'zda 
tutilgan. Bunday zaxira nusxalari olish xatolik yuzaga kelgan yoki axborot 
yo'qotilgan taqdirda eng yaqin ishga yaroqli nusxadan foydalanishga imkon beradi. 
Bundan tashqari, Birjaning asosiy binosi buzilib ketgan taqdirda Birja faoliyat 
ko'rsatayotgan vaqt davomida Birja kompyuter tizimiga berilgan barcha buyurtmalar 
va ular bilan tuzilgan bitimlar haqida to'liq axborot olish mumkin bo'lishi uchun 
arxiv nusxalari olish ko'zda tutilgan. 
Ma'lumotlar to'plamidagi axborotdan zaxira uchun nusxa olish lentali vositalarga 
olinadi. Arxiv nusxalari quyidagi guruhlarga taqsimlanadi: 
— zaxira nusxalar; 
— arxiv nusxalar; 
— «yong'in» nusxalari.