Ткт w ндуот / m axsus so n ne1

UZLUKSIZ TA’LIM JARAY ONTDA
AKMEOLOGIK Y OND ASHIIVD AN F 0\T)AL ANISH
G.O.Ernazarova, Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti “Pedagogika va tnenejinent” kafedrasi professori
Ma’lumki. pedagogika va falsafa fanlari insonning ijtimoiy rivojlanishi 
faqat bare ha ta’lim muassasalarining bir butun ijtimoiy buyurtmaga asosla- 
nishi haqida ma’lumot beradi. Uzluksiz ta’lim jarayoni shaxsni har tomon- 
lama rivojlantirishga qaratilgan.
Insonning shaxs, individ, faoliyat sub’ekti sifatida shakllanishida mu- 
him ijobiy holatlami belgilash mumkin:
- yosh avlodningjismoniy sog‘lomligi ta’minlanadi;
- la’lim orqali har bir insonga tabiat, jamiyat, inson o ‘itasidagi okzaro 
aloqadorlik haqidagi bilimlar beriladi, ushbu bilimlami amaliyotda butun 
umri davomida qo‘llash ko'nikma va malakalari shakllantiriladi;
- tarbiya orqali yoshlarda o'z-o‘ziga, jamiyatga, o‘z yurtiga, mehnatga, 
boshqa insonlarga bo'lgan munosabatlari, milliy g‘oya va malkura, iftixor 
tuyg'ulari, komil inson sifali shakllantiriladi.
Uzluksiz ta'limda shaxs mentaliteti, intellekti va lafakkurini rivojlanti- 
rishni yechish mumkin,
Bugungi kunda falsafa, sotsiologiya, psixologiya, pedagogikada shaxs­
ni rivojlantirish va tarbiya lizimini takomillashtirish, uzluksiz ta'lim jarayo­
ni ni rivojlantirish shakli, yangi samarali o‘qitish metodlari, shald, vositalari 
haqida ko'p fikr yuritilmoqda. Bu o'rinda pedagoglar akmeologiyaga - in- 
sonni o ‘z taraqqiyoti dinamikasida, takomili hamda hayot faoliyatining turli 
bosqichlarida o‘zidagi eng kuchli qobiliyatlarini namoyon qilishning kornp- 
leks masalalarini o‘rganadigan fan tarmog‘i [3] sifatida e'tibor qaratadi.
Akmeologiya atamasi, evrilogiya (P.Engelmeyer), ergonologiya 
(V.Myasimev), refleksologiya (V.Bexterev) kabi sohalar singari ilmiy-a- 
maliy bilimlarga ega boMib, o‘tgan asming 20-yillarida paydo bo'lgan [ 1,2].
Akmei/m sifatida N.Gumilev, S.Gorodetskiy, A Axmatova va bosh- 
qalaming asarlarida XX asr boshlarida ijtimoiy-madaniy akmeologiya 
paydo boMgan edi. Ijodiy faoliyat yosh davrlari qonuniyatlari tomonidan va 
F.Galton va V.Osvaldolaming turli psixobiologik omillar mahsuldorligi bi­
lan bog‘liqligini o'rganishga oid tabiiy-ilmiy tadqiqotlari akmeologiyaning 
kelib chiqishiga olib kelgan.
B.G.Ananevning fikricha, akmeologiyaning ilmiy asosi, insonning 
rivojlanishida individ, shaxs, individuallik va sub’ektning hayot faoliyati 
haqidagi fanlar integratsiyasidan tashkil topgan.
Akmeologiyada odam kasbiy faoliyat va o ‘z hayotini o'zi belgilash, 
o‘z-o‘zini rivojlantirish va ijodkorlik qobiliyati, inson hayot faoliyatida 
sub'ekt sifatida qarab chiqiladi [5,6].
0 ‘z-o‘zini rivojlantirish va o ‘z-o‘zini boshqarish asosida insonning 
yangi muvaffaqiyatlarga erishish ehtiyoji, takomillashish, faol hayot taraf- 
dori bo'lish, ezgu fikrlash o ‘z imkoniyatlariga ishonish, hayot mazmunini 
tushunish yotadi. Shaxsning rivojlanishi uning ona bag'ri, maktabgacha 
bolalik davri, boshlang'ich sinf, o'smirlik va o‘spirinlik davridagi uzluk­
siz ta’lim-tarbiya va shart-sharoitlar bilan uzviy bog'liq. Ushbu davTlarda 
uning salomadigi qanday bo'lishi. nimalar u uchun qadrli boiishi, uning 
xususiy baholanishi, insonlarga va mehnatga munosabati, xatti-harakatlari 
va boshqalar uning kelajakda qanday sifatdagi kasb egasi bo‘lishini aniqlab 
boradi.
Uzluksiz ta'lim jarayonining mahsuldor ijtimoiy-pedagogik tizimi- 
da ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchining yaxlit va munosib rivojlanishini 
ta’minlash maqsadida, kasbiy ta’limga akmeologik yondashuvni qo'llash 
asosida ta’lim sifatini oshirish mumkin.
Insonning ilk 
0
‘smirlik va o'spirinlik davrida yaxlit rivojlanishning in­
tegral sifat ko'rsatkichlari sifatida, ta’lim muassasasi bitiruvchisini ontoge-
nez va sotsiogenez jarayonlari o ‘zara ta’sir shart-sharoitlari ijtimoiy yetuk- 
likka erishishiga olib keladi[2,3],
Akmeologik yondashuv esa quyidagilardan tashkil topgan:
- ilk o-smirlik vao‘spirinlik davridagi ta’lim oluvchining borliq bilan 
munosabati va yaxlit fenomen sifatida haqqoniy aloqalarini o'rganish;
- har bir ta’lim oluvchini hayotiy cho‘qqilarga erishishini moMjallash- 
da, shaxsning o‘zini shaxsiy sifatlami takomillashtirishga, muvaffaqiyatga, 
madaniy rivojlanish yetukligiga va o'z-o'zini rivojlantirish jarayonidagi si- 
l'atlar, o‘z-o‘zini rivojlantirish, o'z-o‘zini anglash asosida ma’naviy-axloqiy 
sifatlarga erishishga intilishi;
- yaratuvchilik, ijodkorlik faoliyatini tashkil etishda, qiziqarli va mah­
suldor, har bir o'quvehining qobiliyatini ochib bemvchi va uning muvaf- 
faqiyatlarini ta’minlovchi, ijtimoiy tan olinish, o ‘z yetukligini his etish, 
ijodiy guruhlarda kommunikativ hamkorlik qila olishni tashkil etish va 
boshqalar.
Akmeologik yondashuvdan foydalanish:
- ta’lim oluvchilaming sog‘lig‘ini mustahkamlash va saqlash, to‘g‘ri 
kasb tanlash va uni muvalfaqiyatli egallashga erishish, ijtimoiy va mehnat 
faoliyatiga tayyorlanish rivoji, ta’lim va tarbiya masalalarini muvaffaqiyatli 
hal etish;
- qayta fikrlash, ijodiy tafakkur qilish, ta’lim ichki ehtiyojga aylanishi, 
barcha sub’ektlarda ta’lim tizimlashtirilgan bilish motivlari boiishi, ta’lim 
muassasasini funksionallikdan rivojlanishga o‘tishida ta’lim sifatining 
oshishi imkonini beradi.
Uzluksiz ta’lim jarayonida akmeologik yondashuvni samarali amalga 
oshirish, ta’lim jarayoni ishtirokchilaridan barcha jarayonlami o ‘zaro aloqa- 
dorlikda ко‘rib chiqishni talab etadi. Shuningdek, muammolami ko'rish va 
ulami o ‘z vaqtida yechishni; doimiy o ‘z-o‘zini takomillashtirishdan to‘xta- 
maslikka erishish imkonini beradi.
Akmeologik rejimda rivojlanayotgan ta’lim muassasasi, insonning 
yaxlit ma’naviy va ma’rifiy barkamolligini ta’minlash; bitiruvehining 
kasbiy faoliyatga va hayotga yuqori tayyorgarlik darajasini belgilaydi. Za- 
monaviy ta’lim muhiti o ‘quvchi yuqori cho’qqilarga erishishi, o ‘z-o‘zini 
takomiJlashtirishi, rivojlantirishi mumkin bo'lgan, akmeologik muhitni 
shakllantirish bilan toMdirilishi lozim.
Akmeologik yondashuvdan foydalanishning asosiy maqsadi - mavjud 
har qanday qiyinchilik yoki muammolardan 
0
‘quvchining o'zi mustaqil ra- 
vishda chiqib keta olsin, unda ijodkorlik shunday rivojlansinki, hatto o‘zi 
mustaqil ravishda yakka tadbirkor sifatida faoliyat yurita olsin.
Bunga erishish uchun ta’lim jarayonida akmeologik yondashuvdan 
foydalanish bilan birgalikda, pedagogik jamoada ijodkoriik va muvaffaqi­
yatga erishish motivida akmeologik muhitni shakllantirish ustida ish olib 
borilishi lozim. Buning uchun kollejda “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati 
va boshqa ijtimoiy tashkilotlar, psixolog, guruh murabbiysi, ishlab chiqa- 
rish ustosi, maxsus fan o'qituvchisi tomonidan ijodiy ishlar oJib borilishi, 
jumladan, natijalari har semestr yakunida umumiy o ‘quvchilar va o ‘qituv- 
chilar jamoasida ko‘rib chiqilib, faollar munosib taqdirlanishi ko‘zda tutil- 
gan tadbirlar (to‘garaklar, festivallar, konkurslar, musobaqalar, marafonlar, 
o ‘yinlar, treninglar), maxsus dastur natijalari doimiy ravishda ishlab turishi 
lozim. Bunda o'quvchilaming o ‘z-o‘zini boshqarish, liderlik, ijodiy faoli­
yat, loyihalar ustida ishlash kabi qobiliyatlari shakllantirib borilishi maqsad- 
ga muvofiq.
Bunda pedagogning akmeologik pozitsiyasi muhim o ‘rin tutadi. Shu
й
1
2
0
2
0
1