62
yashab, oq pupanak xosil qiladi. Ayrim turlari xayvon, odam va qalpoqchali zamburur
tanalarida parazitlik qiladi.
Oqpo’panak mitseylisi substrat ichida yoki ustida taraqqiy etadi. Mitseliy giflarning
uchida sporangiy bandlari tik kutarilib chiqadi. Sporangiy bandlarining uchlarida tusik,
bilan ajratib turgan, sharsimon burtma- sporangiy 100-200 mmk kattalikda buladi.
Tusikustuncha
shaklida bulib, sporangiy bushliqlari ichiga kiradi va kolonka xosil
qiladi.sporangiy ichidagi kup yadroli sitoplazma bir kancha bulaklargabo’linib, bir
yadroli, dumalok, va pust bilan uralgan xaraktsiz sporalarga aylanadi. Bu sporalar
sporangiy ichida xosil bulganligi uchun sporongiospora deyiladi sporangiy yetilgach
dastlab sariq keyin qoramtir rangga kiradi. Uning usti mayda tukchalari bilan qoplangan
bo’lib, kaltsiy oksalatkislota x,osi k,iladi. Sporangiy pusti
suvda yoki namli xavoda
yoriladi va ichidan chiqqan sporongiosporalar shamol yordamida tarqaladi.
Jinsiy ko’payishi gametangiogamiya. Gametagiiylarning sitoplazmasi va yadrosi
qo’shilishi kariogamiya (yun.Cariogamia-qo’shilish, sapop-mag’iz, yadro, gamos-
qo’shilish) deyiladi. Xosil bulgan zigotali giflarning qoldiklari saklanib qoladi. Zigota
tinim davrini o’tgandan so’ng o’sib, shoxlangan, qisqasporangioband uchida
sporangiyga aylanadi. Bu tartibning mukordoshlar oilasiga mansub bulgan bir vakili oq
pupanak (mukor)-Mikogdir. U tabiatda keng tarqalgan bo’lib,
tuproqda, gungda va
boshqa mux,itlarda yashab, oq pupanak xosil qiladi. Oq pupanak mitseylisidan
shoxlanmagan sporangiobandlar usib chiqadi. Sporangiobandlar uchida sharsimon
sporangiylar yetiladi. Bu sporangiylar dastlab kungirttusda bo’lib, so’ng qoramtir
rangga kiradi.
Oq pupanak tuproqda organik moddalarning parchalanishida faol ishtirok etadi.
Masalan, M. hiernalis
pektin moddalarini parchalashga qatnashadi. Mukor zamburug’lari
orasida parazitlari
xam bor. Masalan, M. racemosus kushlarning upkasini kasallantiradi. M. paronychia
odamlarda
dermatomikozkeltirib
chiqaradi.
Ba’zi
turlari
odamning
markaziynervsistemasini xamda eshitish organlarini kasallantirib odamni og’ir axvolga
olib keladi.
Entomoftoralilar tartibi- Entomophthor.
Entomoftoralilarasoan xdshoratlar suvo’tlar xamda kurbaqava kaltakesaklarning
ekskrimentalarida yashab parazitlik qiladi, yoki saprofit oziklanadi.
Jinssiz kupayish otiluvchi konidiyalar yordamida sodir buladi. Jinsiy kupayish esa
zogogamiya.
Bu tartib vakllari orasida entomoftora E.muscae eng xarakterli. Bu parazit zamburug’
kuzda uy pashshalarini shikastlaydi, kasallantiradi va nobud qiladi. Kuzda
deraza oynasi
va devorlarga yopishib yotgan ulik pashshalar tanasida parazitning konidiyabandlari
osilib turadi. Kongidiyabandlar uchida yetilgan konidiyalar yetilgach bosim ostida 1-2
sm uzokqlikka otiladi va boiщa pashshalarga tushadi, ularning tanasi ichiga kirib olib,
giflar xosil qiladi. Keyin ularda yana konidiyalar xosil buladi. Entomoftora
zamburug’larining kupchiligi xasharotlarga qarshi biologik tadbir sifatida foydalaniladi.
Zoopaglilar tartibi-Zoopogales.
Bu tartibga kiruvchi zamburug’lar tuprokdagi chirigan usimlik barglarida, gung ustidagi
amiyoba va nematod va xasharotlarda parazitlik kiladi. Zamburug’ mitseylisi kup
63
xujayrali va yadroli bulib, juda ingichka tuzilishga ega. Gifning usti yopishqoq shuning
uchun xasharotlarni osongina ushlaydi va gaustoriyalari bilan xujayin organizmiga
yopishadi. Jinssiz kupayish konidiylar vositasida sodir buladi. Konidey mitseliyning
yon tomonida uzun zanjir shaklida xosil buladi. Jinsiy ko’payish
izogamiya usulida
amalga oshadi. Endokoxlus-Endocochlus turkumi vakillari amyobada uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: