Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

sary
sözüniň reňk ady bilen dahylly bolman, 
edil 
gök oguz, gyzyl oguz, akgoýunly, garagoýunly
diýen atlaryň 
gök, 
gyzyl, ak, gara
sözleri ýaly, türe-taýpanyň ýaşaýan tarapy (demirgazyk) 
bilen baglanyşyklydygyny ýazýarlar.
Şeýlelikde, 
sary
sözi bilen gelýän türki etnonimler taýpa wekilleriniň 
saryýagyzlygy ýa-da olaryň ýerleşen tarapy bilen baglanyşykly ýüze 
çykypdyr: s
ary, gypjak, kuman/kuban, polowes
diýen atlar hem şol 
bir etnik topara degişli bolup, olar şu taýpalaryň atlarynyň dürli dillere 
terjime edilen (kalkalaşdyrylan) görnüşidir.
Indi ýokarda sanalan etnonimleriň käbiriniň manylaryny 
anyklaşdyralyň: saryly—“sary taýpasyna degişli topar”, saryja—
“sarylara degişli kiçi il”, sarybükri—“bükrüler bilen gatyşan sarylar”, 
saryjalyk—“saryja tiresiniň topbal ýeri”, saryk—sary sözüniň gadymy 
formasy. D. Ýe.Ýeremeýew saryk sözüniň yzyndaky –k bölegini 
söz ýasaýjy goşulma hasaplaýar. G.I. Karpow bu etnonimiň manysy 
barada düýbünden başga hili çaklamany orta atýar: saryklaryň legendar 
baştutany Ýalkamyş Astrahan hanynyň gyzyna (başga maglumata görä, 
gazak gyzyna) öýlenip, başdan –aýak sary eşik geýýär. Şonuň üçin 
Ýalkamyşa we onuň iline sary (saryk) diýip at berýärler.
SATYKLY
Garadaşly taýpasyny emele getirýän iki uly bölümiň biri bolan 

---

194
satyklara
olaryň urugbaşysynyň ady dakylan bolsa gerek. Çagasy 
durmaýan maşgalalarda ýaş çagalara Satyk, Satybaldy, Satyldy, Satym 
ýaly atlary dakmak däbi türkmenlerde iňňän gadymy döwürlerden bäri 
dowam edýär. Türkmen taryhynda yz galdyran Satyk atly şahslara 
duş gelinýär. Olaryň biri Garahany hökümdarlarynyň biri bolan Satyk 
Bugrahan Abdylkerim bu ýurtda yslam dinini ilkinji kabul edýär, bu han 
955-nji ýylda Kaşgarda aradan çykýar. Başga bir Satyk Samarkandyň 
hökümdary bolýar, ony XV asyrda Ulygbek tagtdan agdaryp, 
Mongoystana sürgün edýär. Satykly taýpasyna şeýle şahslaryň biriniň 
adynyň dakylan bolmagy mümkindir. Adyň yzyndaky –ly goşulmasy 
degişliligi bildirýär (“Satyk ili”).
SAÝAT/SAÝATLY
Çärjew welaýatynyň Saýat we Azerbaýjanyň Saýatly (häzirki ady 
Saatly) raýonlaryna adyny geçiren saýat ýa-da saýatly taýpasy orta 
asyrlarda uly türkmen taýpalarynyň biri bolupdyr. Buhara welaýatynyň 
Swerdlow raýonyndaky ilatyň esasy bölegini düzýän saýatlar häzir hem 
özlerini özbaşdak taýpa hasaplaýarlar (bu ýerde Saýat diýen obalar hem 
bar). XI asyrdaky seljuklar hereketi döwründe saýatlaryň uly topary 
Azerbaýjana, Türkiýä, Yraga aralaşýar, Türkmenistanda galanlary bolsa 
ärsary, olam, salyr, baýat, ýomut, saryk we nerezimli taýpalarynyň 
düzüminde saýat atly tireleri emele getirýärler. Bu tire goňratlarda-da 
bar.
Alymlaryň aglabasy