’p sonli yo’lovchilar tashishga imkon yaratdi

. Q u v u r t r a n s p o s t i
Quvurlar bosim ostida suyuq, gaz va qattiq (maydalangan) yuklarni 
tashiydigan transport turi. Vazifasiga va texnik-iqtisodiy ko
’rsatkichlariga 
ko
’ra 
ular quyidagi 
guruhlarga 
bo
’linadi: 
magistral 
(bunga 
xalqaro quvur yo
’llari ham kiradi); maxalliy (undiruvchi, yiguvchi, 
taqsimlovchi); ichki, korxonalar miqyosida (neftni kayta ishlash zavodlari, 
neft omborlari). 
Quvurlar trassasi rel
’efga bog’liq bo’lmaydi, shuning uchun eng qisqa 
masofadan o
’tkaziladi. 
Ushbu transport turidan yoqilg
’i tashishda keng foydalaniladi (neft, 
neft maxsulotlari, gaz, qisman ko
’mir), undan tashqari, unda suv 
(vodoprovod) va sut ham tashiladi. 
Avstriya va Shvetsiyada baland tog
’ yaylovlaridan sut (o’z oqimi 
bilan) quvurlarda tashiladi. Quvur transporti AQSH, Rossiya, Kanada, Yaqin 
va O
’rta Sharq hamda yevropa mamlakatlarida rivojlangan. Eng o’zun neft 
va gaz tashiydigan quvurlar AQSH, Kanada va Rossiya. 
5-rasm 

---

14 
2-jadval. 
Quvur transporti bo‘yicha yetakchi davlatlarning birinchi o‘nligi. 
T/r 
mamlakat 
Nеft 
quvurlarining 
uzunligi (ming 
km) 
T/r 
mamlakat 
Gaz 
quvurlarining 
uzunligi (ming 
km) 
1 
AQSh 
325 
1 
AQSh 
440 
2 
Rossiya 
66 
2 
Rossiya 
150 
3 
Kanada 
50 
3 
Kanada 
95 
4 
Xitoy 
8 
4 
Gеrmaniya 
55 
5 
Saudiya Arabistoni 
8 
5 
Fransiya 
30 
6 
Hindiston 
6 
6 
Italiya 
18 
7 
Mеksika 
6 
7 
Nidеrlandiya 
16 
8 
Fransiya 
6 
8 
Polsha 
10 
9 
Eron 
5 
9 
Ruminiya 
7 
10 
Jazoir 
4 
10 
Mеkska 
7 

---

15 
Elektron 
transport, 
transport 
geografiyasining 
eng 
yangi 
tarmog
’i hisoblanadi. Unda asosan elektroenergiya, tovush, tasvir va turli xil 
belgilar (telegraf) tashiladi. 
Elektron transportining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: 
elektr liniyalari, yuqori voltli elektr liniyalari, kabellar, antennalar, tovush, 
tasvir va belgi tarqatuvchi va qabul qiluvchi stantsiyalar. 
Ushbu transport to
’rining rivojlanish darajasi ham davlatlarning 
umumiy rivojlanish darajasiga bog
’liq. 
Yevropa-Kavkaz-Osiyo 
transport 
yo
ʻlagi, TRACECA -
Yevropani Kavkaz orkali Osiyo bilan bog
ʻlaydigan avtomobil va 
temir yo
ʻllari majmui. Dastlab Bryusselda 1993 yil may oyida Oʻrta 
Osiyo respublikalari, Qozog
ʻiston, Ozarbayjon, Armaniston, 
Gruziya davlatlarining savdo va transport vazirlari ishtirokida 
o
ʻtkazilgan konferensiyada bu yoʻlakni qurish dasturi qabul 
qilingan. 
Konferensiyada Yevropa Ittifoqi tomonidan 
moliyalanadigan G
ʻarb-Sharq yoʻnalishida Yevropadan Qora 
dengizni kesib o
ʻtib, Kavkaz, Kaspiy dengizi orqali Oʻrta Osiyo va 
undan Xitoyga chiqadigan transport yo
ʻlagini qurish boʻyicha 
texnikaviy hamkorlik haqida bitam imzolandi. 
Dasturni amalga oshirish maqsadlari Markaziy Osiyo va 

---

16 
Zakavkazye respublikalarining Yevropa va jahon bozorlariga 
muqobil transport yo
ʻlaklari orqali chiqishiga imkoniyat yaratish 
bilan ularning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini qo
ʻllab-quvvatlash; 
bu respublikalar o
ʻrtasida mintaqaviy hamkorlikni yanada 
rivojlantirishga ko
ʻmaklashish; bu yoʻlakni Transevropa tarmoqlari 
(TENs) bilan bog
ʻlash va b.dan iborat; Yevropa-Kavkaz-Osiyo 
transport yo
ʻlagi Markaziy Osiyodan yuklarni jahon bozorlariga 
xizmat ko
ʻrsatadigan yirik tonnajli dengiz kemalariga yetkazib 
berish uchun eng qisqa va eng arzon yo
ʻldir. 2000 yilga qadar 
texnikaviy hamkorlikning 28 tadqiqoti (37 mln. yevro) va 
infratuzilmalarni tiklash bo
ʻyicha 10 investitsiya loyihasi (48 mln. 
yevro) mablag
ʻ bilan taʼminlandi. 
Yo
ʻlakni barpo qilishda yirik xalqaro moliyaviy muassasalar 
ishtirok etadi. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki yo
ʻnalish 
bo
ʻyicha portlar, temir yoʻllar va avtomobil yoʻllari kapital loyihalari 
(umumiy miqdori 250 mln. AQSH dollari), Jahon banki Armaniston 
va Gruziyadagi avtomobil yo
ʻllari boʻyicha kapital loyihalarini (40 
mln. AQSH dollari) va Osiyo taraqqiyot banki avtomobil va temir 
yo
ʻllarni takomillashtirishni moliyalash majburiyatini olgan. 
Yevropa Ittifoqidagi xususiy investorlar Markaziy Osiyo va 
Kavkazdagi transport kompaniyalari bilan qo
ʻshma korxonalar 
tashkil qilgan. 
Yevropa-Kavkaz-Osiyo transport yo
ʻlning umumiy uz. 10 
ming km.dan ortiq. Uning 677 km (Olot 
— Buxoro — Navoiy — 
Samarqand 
— Jizzax — Toshkent — Gʻishtkoʻprik yoʻnalishi) 
O
ʻzbekiston hududidan oʻtadi. 

---

17 
8-rasm 
AQSh temir yo'llari Amerika Qo'shma Shtatlari temir 
yo'llari - Atlantikadan g'arbgacha (Nyu-York, Filadelpiya, Boston) 
va Tinch okeani (Sietl, Porton) va Tinch okeani, San-Fransisko, 
Losning eng katta shahar aglomeratsiyasini o'z ichiga olgan keng 
temir yo'l tarmog'i. Anjeles) qirg'oqlari; Amerika Qo'shma 
Shtatlarining janubiy va janubi-g'arbiy qismida joylashgan mer-
harbiy yo'nalishdagi o'nta magistral yo'llar Kanada chegarasiga 
yaqin hududlar bilan bog'langan; Sharqiy qismida shimoliy-
sharqdan janubi-g'arbga diagonal ravishda janubi-g'arbiy qismida 
o'nga yaqin magistral yo'lga tushadi. Tarmoqning oxirgi uzunligi 
(2002) - bu 230 ming km dan ortiq (shu jumladan, i sinf mulkida 
160 ming km) va pasayishiga tendentsiyaga ega. Tarmoq 22,6 km 
/ 1000 km2, qirol kengligi 1435 mm. Barcha temir yo'llarning 
kadrlar soni yaxshi. 185 ming kishi, shu jumladan temir yo'llar 
bo'yicha men sinf - 157 mingdan ortiq kishi. Mamlakatimizda 
temir yo'l qurilishi 1827 yilda boshlangan. Boshidan, J.-d. 
Transport iqtisodiyotning xususiy sektorida shakllantirildi. 1917 
yilga kelib, tarmoqning uzunligi 400 ming km dan oshdi; Xususiy 
kompaniyalar soni taxminan. 1500, sanoat xodimlarining umumiy 
soni - taxminan. 1,8 million kishi. 1930 yilda mamlakatda 
transportning barcha turlari aylanmasida temir yo'llarning ulushi 
70% ga etdi. Yangi temir yo'l qurilishi deyarli o'tkazilmaydi. 
AQSh temir yo'llarida qariyb 1315 ming yuk vagonlar 
faoliyat ko'rsatmoqda, ularning yarmidan ko'pi temir yo'llarga, 
qolgani - jo'natuvchilar va aravachalarga tegishli. Yuk vagonning 
o'rtacha yoshi 20,9 g. 90-yillarda. Avtomobil park 25 foizga 
yangilanadi. Keyingi 10-12 yil ichida park to'liq yangilanadi deb 
taxmin qilingan. Biroq, 2001 yilda yuk avtomobillariga bo'lgan 
talab 34,260 donaga tushdi. 70 ming dona bilan taqqoslaganda. 
konusda. 90-yillar. Yangi avtomobillarga bo'lgan talabning 
pasayishi 
AQSh 
iqtisodiyotining kechikishi, og'ir yuklash 
vagonlaridan foydalanishni kengaytirish va ularning tashish 
jarayonida foydalanish samaradorligini oshirishi. AQShning yirik 
temir yo'llari, shuningdek, avtoulov parklarini kamaytirishga 

---

18 
qaratilgan. Yuk avtomobilining o'rtacha yuk hajmi 84,5 tonnani 
tashkil etadi, o'rtacha statik yuk 58,1 tonna bo'lib, bu esagerlar 
(41%) va tanklar (18%) tomonidan (18%). AQSh temir yo'llarining 
o'ziga xos xususiyati - bu vagonlarning yuqori darajada yuklash 
quvvati, kuchli va yaxshi usul bilan ta'minlangan. 2000 yilda 
o'rtacha poezdning o'rtacha og'irligi (tarmoq) 2726 tonnani, 
metodikaning o'rtacha tarkibi (yalpi) 5553 tonna, poezdning 
o'rtacha tarkibi 68.5 vagon. Amerika Qo'shma Shtatlarining eng 
yirik temir yo'l tizimlari (2001) yagona temir yo'l tizimlari, Tinch 
okeani / Tinch okeani (54,2 ming km) va Burlington Shimoliy /
Santa Fe (53,2 ming km). Temir yo'llarini birlashtirish jarayoni 
ularning iqtisodiy vaziyatini takomillashtirish istagi (boshqaruv 
apparati kamayishi, parallel va rentabelli chiziqlar) va boshqa 
transport turlariga nisbatan raqobatbardoshlik. AQSh temir yo'l 
transporti juda bir tomonlama bo'lib, yuk tashishga qaratilgan. 
1971 yilda dik-yo'sufli yo'lovchi tashish bo'yicha qonun asosida, 
temir yo'l yo'lovchi tashish transportida qonun asosida ishlab 
chiqarilgan va davlat tomonidan moliyalashtirish (subsidiyalar) 
tomonidan qo'llab-quvvatlanganligi va Ixtisoslashtirilgan AzIce 
kompaniyasi tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan ijtimoiy yo'l-
yo'lovchilar 
tashilishi. 
Korporatsiya 
mamlakatda 
yagona 
mamlakatni j.-d egallaydi. Yo'lovchilar harakati, kuniga 265 km 
poezdni 36,5 ming km miqdoridagi poezddan ekspluatatsiya 
qilinadi (taxminan i sinf i sinf i sinfning umumiy uzunligining 
taxminan 20%), bu 500 dan ortiq stantsiyalarni bog'laydigan. Shu 
bilan birga, aprel dubldan 1195 km bo'lgan shimoli-sharqiy 
qismidagi ixtisoslashtirilgan yuqori tezlikda ishlaydigan yuqori 
tezlikda ishlaydigan yuqori tezlikda ishlaydigan yuqori tezlikda 
ishlaydigan yuqori tezlikda ishlaydigan yuqori tezlikda ishlaydigan 
yuqori tezlikda ishlaydigan yuqori martabali usta, shuningdek, yuk 
mashinalari texnik infratuzilmalari bo'yicha. . Kompaniyalar. Yiliga 
transport korporatsiyasi uzoq vaqtdan beri. 23,4 million yo'lovchi, 
yo'lovchi aylanmasi - taxminan. 9,0 milliard pas.-km. Bundan 
tashqari, Estra shahar atrofidagi xabarda taxminan 51 million 
yo'lovchini tashiydi.Amerika Qo'shma Shtatlarida yo'lovchi tashish 
19 kompaniya tomonidan amalga oshiriladi. 
Yigirmanchi asrning boshlarida Amerikadagi deyarli 
barcha transportlar shu tarzda amalga oshirildi. Kuchli 
infratuzilma butun mamlakatni bir butunga bog'lab, nafaqat 
iqtisodiyotga, balki demografiya va etnografiyaga ta'sir ko'rsatdi. 

---

19 
Biroq, bu sanoatni pasayishdan saqlamadi. Bugungi kunda 
Amerikada poezd chiptalari narx uchun aviachiptalardan kam farq 
qiladi. Endi AQSh temir yo'lida romantika va shoshilinch ravishda 
yuguradigan odamlar tomonidan tanlanadi. Agar siz maksimal 
taassurotlarning maksimal sonini olishni istasangiz, poezdda 
sayohat qilish qulay. Temir yo'l kompaniyalari ekspuriksiya 
eksponatlari sifatida bir qator bug 'lokomotivlarini ishga 
tushirdilar. Amtrak, milliy temir yo'l transporti, G'arbiy temir yo'l 
o'yini va boshqalar turistik temir yo'l safari, biznesning yuqori 
tezlikda transport va boshqa xizmatlarni taklif qilishadi. Maxsus 
temir yo'l xaritasi nashr etildi, bu butun mamlakatning transport 
tarmog'ini qamrab oladi. Biroq, AQSh temir yo'lining "oltin davri" 
hech qachon qaytib kelmaydi. Temir yo'l aloqasi AQShda juda 
kichik . Nisbatan oz miqdordagi yo'lovchilar poezdni harakat 
vositasi sifatida saylaydi, chunki tariflar aviachiptalar narxiga tez-
tez 
mos 
keladi. 
Bundan 
tashqari, 
AQShning 
poezdida 
harakatlanadigan AQShning katta hududi ko'p vaqt talab qilishi 
mumkin. Davlat temir yo'l kompaniyasi ko'p yillar davomida 
sho''ba kompaniyasidir va temir yo'l aloqasini rivojlantirish faqat 
tovarlarni tashishda kuzatilmoqda. Shu bilan birga, bir qator 
sohalar sayyohlik uchun qulay va qiziqarli bo'lishi mumkin: 
Filadelfiya shaharlari - Nyu-York - Boston, San-Frantsiskoda Los 
Anjeles va eng uzuni orqali "Kaliforniya koridori" Nyu-York -
Vashington - Dallas - Dallas - Feniks - Los-Anjeles. Poezdda 
sayohat ekstremal yo'llardir. Masalan, Nyu-Yorkdagi eng arzon 
chipta (500 km dan kam) 70 dollarga tushadi. Nyu-Yorkdan 
Chikagogacha sayohat 120-150 dollarga tushadi. Bundan tashqari, 
biz umumiy mashinada o'tirish joylari haqida gapiramiz. 
Kupsiyada sayohat 1,5-2 baravar 
ko'p turadi. Chiptalar 
kompaniyaning veb-saytida kredit karta bilan va to'g'ridan-to'g'ri 
kassada sotiladi. 2005 yil avgust oyidan boshlab Rossiyada temir 
yo'l chiptalarini sotib olish amalga oshirildi. CGTT Voyages 
agentligi chiptalarni tarqatuvchi. U AQShning shimoli-sharqiy 
koridorining bir qator yo'nalishlariga chiptalarni, shu jumladan 
Vashington, Nyu-York, Filadelfiya va boshqa shaharlar o'rtasidagi 
yo'nalishlarni sotishni ochdi. Shu bilan birga, Rossiyada 
joylashgan narxlar narxi joyida emas. Bundan tashqari, siz har ikki 
mamlakat bo'ylab va mintaqaviy sayohat chiptalarini sotib 
olishingiz mumkin. Amtrast sayyohlar uchun sayohat chiptalari 15 
va 30 kun temir yo'lda temir yo'l uchun cheksiz sayohat 

---

20 
chiptalarini taklif etadi. Ushbu chiptalar AQShning rezidenti 
bo'lmagan har qanday sayyohni sotib olishlari mumkin. Chiptalar 
kompaniyaning rasmiy veb-sayti orqali zaxiralash mumkin va 
pasport taqdimotida AQShning har qanday temir yo'l idorasida 
olinadi. Siz mintaqaviy va butun mamlakatni qamrab olgan holda 
chipta sotib olishingiz mumkin: milliy temir yo'l (mamlakat bo'ylab 
cheklovlarsiz) kattalar uchun 999 dollar. Shimoliy Sharqiy temir 
yo'l (AQShning shimoli-sharqiy shtati) narxi AQSh va Vashington 
shahrining sharqiy sohillari va Vashington shahri, Nyu-York, 
Buffalo (Niagara sharsharasi). G'arbiy temir yo'l (g'arbiy AQSh) 
kattalar uchun 329 / $ 359 (15 kun, 30 kun). Sharqiy temir yo'lning 
(Sharqiy AQSh) kattalar uchun 329 / $ 369 (15 kun, 30 kun). 
"Yuqori mavsum davomida" sayohat chiptalar narxi 25-30% ga 
oshadi. 15 yoshgacha bo'lgan bolalar narxning 50 foizini 
to'laydilar. Asosiy tarifi o'tirish mashinasida sayohat qilishni o'z 
ichiga oladi. Qo'shimcha to'lov uchun siz kupeda sayohat 
qilishingiz mumkin. Amtrak rasmiy sayti haqida ko'proq ma'lumot 
Amerikadagi temir yo'llar Evropada bo'lgani kabi bunday 
taqsimlanmaydi. Hatto Rossiyaning ham AQShga qaraganda boy 
yo'lovchi tashish tarmog'i bor. To'g'ri, bu har doim ham emas edi. 
O'ttiz besh yil oldin, Amerikaning barcha qalin yo'lovchilar 
tarmoqlari bilan qoplangan. Va Buyuk ko'llar va poezdning sharqiy 
sohilida, ular yana Evropada bo'lgani kabi Oltmishinchi yillar va 
etmishinchi yillarda yo'lovchi aviatsiyasining tez rivojlanishi vaqti 
bo'ldi. Amerikaliklar tezroq transport turiga o'tishdi. Tezlik 
Shimoliy Amerikaning katta masofasi uchun jiddiy ustunlikdir. 
Bundan tashqari, AQSh aholisining farovonligi sezilarli darajada 
oshdi va ko'pchilik shaxsiy mashinalarga ega bo'ldi. Temir yo'l 
yo'lovchilar soni keskin pasayib ketdi. O'sha paytda AQSh temir 
yo'llari ko'plab xususiy yo'lovchilar kompaniyalari tomonidan 
boshqarildi, ularning aksariyati bir yoki ikki marshrutga xizmat 
qildilar. Inqiroz kompaniyalarning katta qismini qulashi va 
liniyalarni yopish uchun olib keldi. AQSh hukumati sanoat 
tomonidan saqlanib qoldi. Bu qolgan chiziqlarning aksariyat 
qismini Amtrak postida birlashtirdi. Amtrak 1971 yilda nomaqbul 
meros qilib ish boshladi. Yo'nalish tarmog'i bir necha marotaba 
kamaydi, qolgan chiziqlardagi parvozlar soni juda ko'p pasaydi. 
Kompaniya ko'p millionli davlat subsidiyalarida saqlanib qoldi, 
qolgan xususiy liniyalarni o'tkazmoqda. Endi ular biroz qolmoqda. 
AQSh: Temir yo'llari (1-qism) tarmoqni kamaytirish va parvozlar 
to'xtatish uchun boshqariladi. So'nggi o'ttiz yil ichida ular deyarli 

---

21 
bir xil darajada qolishdi. Yaqin yillarda Amerikada temir yo'l 
transportining sezilarli darajada ko'payishi kuzatilmoqda. Endi 
temir yo'lning yordami bilan faqat uchta tumanda harakatlanish 
uchun ko'proq yoki kamroq qulaydir. Birinchidan, bu Buyuk 
ko'llarning maydoni, bu erda Chikago asosiy tugun. Ikkinchidan, 
shimoli-sharqiy koridor (Boston - Nyu-York - Filadelfiya -
Vashington - Richmond). Uchinchidan, Kaliforniya. Bundan 
tashqari, nisbatan sekin intensiv harakat (kuniga uch - beshta reys) 
Kanada chegarasi bo'ylab ba'zi joylarga ega (Sharq va Sietlda -
Portlend - Portlend), shuningdek, Florida va sharqiy sohilning bir-
ikki sohasi . Aks holda, vaziyat o'tgan asrning eng dahshatli 
g'arbiy tomoniga o'xshaydi. Katta bo'shliqlar umuman oluvchida, 
ular qaerda, ular qayerda, bir kuniga ikkita poezd mavjud emas. 
Mamlakat sharqida to'rtta novdalar bilan bog'langan, ular uchida 
poezd kuniga bir marta, bir-ikki kungacha. Feniks va Las-Vegas 
har kuni, Denver, Atlanta, Minneapolis, Atlanta, Minneapolisda, 
kuniga bir marta uchraydi. Umuman olganda, agar siz Sharqiy 
sohilda bo'lmasangiz va buyuk ko'llar orasida bo'lmasa, poezd 
sizning rejalaringiz va yolg'iz kompozitsiyangizga to'g'ri keladigan 
holatlarda sizga mos keladi. Taxminan bir xil vaziyatda Alyaskada, 
u erda o'z temir yo'l kompaniyasi mavjud. Yulduzning yagona 
sohasiga ko'ra - Anchorage - Bo'shbanks kuniga bir yoki ikkita 
poezdni yuradi. Arktik qishki yo'nalishlar haftalik davom etadi va 
keyin marshrut takreysiga aylanadi - bu platformada ovoz 
berishingiz kerak. Yaqinda, 1 oktyabr, ularda 32 ta mashinadan 
poezdni tashkil etishdi. O'ttiz ikkidan to'rttasi yuk va beshta 
restoran vagonlari bo'lgan. AQSh: Temir yo'llari (1 qism) shunga 
o'xshash yondashuv va AQShning qolgan davlatlarida. Uzoq 
poezdlar salonlar va restoranlar bilan mehmonxonalarga 
aylandilar. Umuman olganda, hamma narsada Amerika uslubi 
mavjud. Ko'pgina vagonlar juda katta kuch hissi qoldirib, juda 
katta ikki qavatli mahuindir. Bu tuyg'u hali ham kattaroq temir 
korpusini o'rab turgan temir korpusi bilan rivojlanadi. Xuddi shu 
taassurot 
lokomotivlar 
tomonidan 
yaratilgan, 
aksariyat 
Amerikaning odatiy Amerikali avtomobil traktorlariga xizmat qiladi. 
Evropa uslubi faqat zamonaviy Sharqiy sohil poezdlarida mavjud. 
Evropa va Yaponiyaga ko'ra asta-sekin yuqori tezlikdagi 
poezdlarni joriy etadi. Atlantika sohilining nisbatan kichik 
masofalarida ushbu kompozitsiyalar aviakompaniyalar bilan 
muvaffaqiyatli 
raqobatlashadi. 
Poezdlar 
ayniqsa 
darhol 
borishingiz kerak bo'lgan hollarda qulay bo'lib, siz arzon chipta 

---

22 
sotib olmaysiz. Amerikada temir yo'llarning rivojlanishining 
ustuvor yo'nalishlaridan biri bu Amerikaning ta'rifi bilan Amerika 
yakunida aviakompaniyalar bilan integratsiyalashuvidir. Bu erda 
amerikaliklar, shuningdek, eng yirik aeroportlarning eng yirik 
aviarlik stantsiyalariga ega bo'lgan Evropaning misolini ham 
ilhomlantiradi. Hozircha Amerikada deyarli bunday bunday bunday 
bunday bunday bunday bo'lmagan, ammo yaqin kelajakda bir 
qator aeroportda shahar atrofidagi aeroportda shahar atrofidagi 
va uzoq masofali poezdlarda ham o'tirishga qodir. Bularning 
barchasi, yangi tezyurar liniyalarni joriy etish bilan bir qatorda, 
yaqin kelajakda Amerika temir yo'llarida ko'plab yangi mijozlarni 
jalb qiladi. AQShda deyarli har bir oilada shaxsiy avtomobil bor va 
daromadlar havo transportidan foydalanishga imkon beradi, temir 
yo'l transporti birinchi bo'lib bo'lmaydi, shunga qaramay, u 
transport foiziga ega. Agar Rossiyada temir yo'l yuk va yo'lovchilar 
segmentida, keyin AQShda asosan yuk tashish transportida 
yuqori darajada rivojlangan sanoatdir. Bizning yo'limiz bozor 
iqtisodiyoti standartlari asosida modernizatsiya qilinmoqda, yangi 
poezdlar paydo bo'ladi, yo'ldoshli monitoring joriy etilmoqda, 
"Monopoliyadan tashqari" bularning barchasi AQShda, shu 
jumladan yuqori darajadagi raqobatni o'z ichiga olgan. AQSh temir 
yo'lining rivojlanish bosqichida qanday bosqichda ekanligini 
tushunish tarixda biroz pastga tushadi. Yana bir uch yil oldin, 
Amerika Qo'shma Shtatlari juda katta yo'lovchilar trafikini juda 
ko'p tarmog'iga ega edi, ammo vaqt o'tishi bilan yo'lovchi 
aviatsiyasini tezkor motorizatsiya va ommalashtirish uchinchi 
rejada temir yo'l transportida temir yo'l transporti bilan itarib 
yubordi. O'sha paytda ko'plab xususiy kompaniyalar inqiroz tufayli 
bankrot bo'lgan va chiziqlarni yopib, bozorda ishlagan. Ushbu 
kompaniyalarning aksariyati faqat 2-3 satrda xizmat qilishdi. 
AQSh hukumati eng daromadli inmistrakni yaratgan soha 
tomonidan qutqarildi. U 1971 yilda ishlay boshladi va hozirgacha 
muvaffaqiyatli mavjud. Bugungi kunda Amerika yo'lovchilar temir 
yo'lining notekisligi bilan ajralib turadi. U Sharqiy sohilda AQSh 
temir yo'lining poytaxti Chikagodir. Boston yo'lagi - Nyu-York -
Filadelfiya - Vashington - Richmond, Kanada bilan, shuningdek 
Florida bilan chegaradoshi bo'ylab harakatlanish juda qulaydir. 
Amerikadagi boshqa bir qismidan, Kaliforniyadan ajratish mumkin. 
Masalan, Las-Vegas va yo'lovchi poezdlari shaharlarida yo'lovchi 
poezdlari yo'q, ularda boshqa kunlar boradigan joylar ham bor. 
Umuman olganda, poezdda Amerikadan o'tish uchun - ish juda 

---

23 
muammoli, ammo G'arb va Sharq o'rtasidagi to'rtta novda mavjud. 
UPGO poezdlariga ustuvorlik yuqori darajada foyda keltiradi. 
Amerikalik poezdlardagi engil Amerika uslubiga to'liq mos 
keladigan "Amerika poezdlaridagi engil avtomobillar. Temir yo'l 
tarmog'i (Nyu-York, Chikago) temir yo'l tarmog'i ishlab chiqilgan 
bo'lsa ham, global tendentsiyalarni kuzatib boring va satrda 
"strelka" turida zamonaviy yuqori tezlikda poyezdlarni joylashtiring. 
AQShda ikkita turdagi poezdlar: kunduzgi vagonlar (murabbiy) va 
shaharlarga joylashishni o'z ichiga oladi. Ikki qavatli mashinalarda 
birinchi qavat har doim yuk va nogironlar uchun joy bo'lib, 
ikkinchisi, masalan, samolyotda bo'lgani kabi, qulay stullarga ega 
platformadir
… 
Bugungi kunda Amerika temir yo'llarining uzunligi 
Rossiya temir yo'llarining 87 ming km uzunligiga qarshi 220 ming 
km dan ortiq. AQSh temir yo'lining kengligi 1435 mm bo'lib, bu 
Evropa temir yo'llarining kengligi kengligiga to'g'ri keladi. 
Rossiyada Rutning kengligi 1520 mm. AQSh temir yo'l 
xodimlarining soni Rossiya temir yo'llarida 1200 ming kishiga 
nisbatan 180 mingga yaqin ishchini tashkil etadi. So'nggi nisbati, 
ichki temir yo'l sanoatida mehnat resurslaridan foydalanish 
samaradorligi to'g'risida o'ylashga imkon beradi. Shu bilan birga, 
ikki mamlakat yuk aylanmasida temir yo'l transporti ulushi 
taxminan teng va so'nggi yillarda 40-45% oralig'ida. AQShda temir 
yo'llar - shaxsiy. Temir yo'l bozori 600 ga yaqin kompaniya mavjud, 
ammo barcha yuk tashishning 60% dan ortig'i 8 ta eng yirik 
kompaniyalarni egallaydi. Temir yo'l kompaniyalari boshqa 
transport turlaridan turli xil transport va raqobat bo'yicha talabga 
binoan mustaqil ravishda tarqalgan tariflarni o'rnatishga haqli. 
Temir yo'l tariflarining darajasini aniqlash jarayoni Federal 
ma'muriyat tomonidan nazorat va monopoliyaga tartibga solish 
bo'yicha nazorat qilinadi - bu 1996 yilgacha aralashish bo'yicha 
komissiya sifatida chaqirilgan. Kengash faoliyati yakunlari - bu 
AQSh hududini kesib o'tgan ettita qit'alararo yo'nalishlar uchun 
muntazam ravishda pasayish va yarmarka mo'ljallangan tariflar 
tashkil 
etilishi. 
Qo'shma 
Shtatlar 
uchun 
temir 
yo'llarni 
xususiylashtirish masalasi muhim emas. Turli xil egalariga 
tegishli temir yo'l 
tizimlarining samarali ishlashi 
va 
muvofiqlashtirishidir. AQSh temir yo'l boshqaruv tizimida, 
transport va infratuzilmani boshqarish uchun kompaniyada 
yagona temir yo'lni ajratishning maqsadga muvofiqligi printsip 

---

24 
o'rnatildi. AQSh temir yo'llari bo'yicha jo'natuvchilar 
va 
jo'natuvchilar xizmatini kamaytirish va xizmatlarni 
takomillashtirish, birinchi navbatda avtomobil transporti bilan 
yo'lga tushadi. AQShda xususiy temir yo'llar uchun flot 
menejmenti dasturi ishlab chiqildi. XX asrning 80-yillarida, 
Shimoliy Amerikaning etakchi tashuvchilari o'zlarining 
tuzilmalarida etakchi dminari Asosiy maqsadi vagonlardan 
foydalanish uchun bo'sh pul va to'lovni kamaytirish, shuningdek, 
vagonlarning samaradorligini oshirish. Xususiy aloqa 
operatorlarini tartibga solish va boshqarish xalqaro yuk tashish 
tashish va amalga oshirishda eng katta ahamiyatga ega: Kanada 
va Meksika o'rtasida sharq va g'arbiy sohillar o'rtasidagi tranzit. 
Qo'shma Shtatlardagi xususiy temir yo'l kompaniyalari, unda 
aktsiyadorlar 
fundamental qarorlar chiqaradi, transport 
infratuzilmasini boshqarish tartibiga alohida e'tibor beriladi. Ayni 
paytda infratuzilmasida o'rtacha yillik investitsiyalar 5 milliard 
dollarni tashkil etadi - bu 5 milliard dollarni tashkil etadi - bu 6,2 
milliard dollarga, 17,2 mlrd. AQSh dollarini tashkil etadi -
harakatlanuvchi zaxira narxining 24 foizi 27 milliard AQSh dollari. 
Yaqinda infratuzilma xarajatlarining ulushi 17% dan 30 yil oldin 
17% gacha o'sdi va hozirgi kunda, doimiy ravishda ko'payish 
zarurligini tushunish tufayli yuzaga keladigan sezilarli progressga 
erishdi Temir yo'llarning quvvati va barqaror o'sib borayotgan 
trafikni rivojlantirish uchun. Sayohat iqtisodiyoti va jamoat 
joylarining tegishli holatini ta'minlashning aniq istagi sanoat 
sohalariga investitsiyalarning barqaror o'sishi bilan tasdiqlanadi. 
Darhaqiqat, infratuzilmani 5 milliard 77 foiz miqdorida kapital 
qo'yilmalar hisobiga investitsiyalarning 23 foizini hisobga olgan 
holda hisobga olindi. Bundan kelib chiqadi, shundan keyin 
infratuzilmani saqlashga va investitsiyalarga kiritish, investorlar 
o'zlarining sarmoyalaridan manfaatdor bo'lishi va transport 
hajmining ko'payishini ta'minlash uchun ushbu infratuzilmasining 
ahamiyati va ahamiyatini tushunishlari kerak 
Avstraliyada temir yo'l transporti ning tarkibiy qismidir 
Avstraliya 
transport 
tizimi. 
Bu 
katta 
darajada 
davlatasoslangan.[tushuntirish kerak] 2018 yildan boshlab, 
Avstraliya temir yo'l tarmog'i qurilgan jami 36.064 kilometr 

---

25 
(22.409 mil) trassadan iborat edi uchta asosiy yo'l o'lchagichlari: 
unda 14814 kilometr (9205 milya) standart o'lchagich (1435 mm /
4 ft 8) bo'lgan1
⁄2 15,625 kilometr (9,709 milya) keng o'lchovli 
(1600 mm / 5 ft 3 dyuym) va 4,225 kilometr (2625 mil) tor (1067 
mm / 3 fut 6 dyuym) chiziqlar. Bundan tashqari, taxminan 1400 
kilometr (870 milya) 610 mm / 2 fut o'lchov liniyalari 
shakarqamish sanoatini qo'llab-quvvatlaydi. 
Avstraliyaning temir yo'l tarmog'i infratuzilmasining 
aksariyati federal yoki shtat darajasida hukumatga tegishli. 
Avstraliya federal hukumati milliy siyosatni shakllantirishda 
ishtirok etadi va milliy loyihalarni moliyalashtiradi. Avstraliyada 
temir yo'l transporti ko'pincha foydasiga e'tiborsiz qoldirilgan 
Avstraliya avtotransporti Avstraliya miqyosidagi manfaatlar 
koloniyasiga asoslangan temir yo'l tarmoqlarini rivojlantirishning 
dastlabki yillarida juda oz o'ylangan edi. Avstraliyada paydo 
bo'lishi mumkin bo'lgan eng aniq masala yo'l o'lchagichi. 
Londonning yagona o'lchovni qabul qilish bo'yicha maslahatiga 
qaramay, har doim turli xil koloniyalarning chiziqlari uchrashishi 
kerak bo'lsa, o'lchovlar boshqa koloniyalarga murojaat qilmasdan, 
turli koloniyalarda va haqiqatan ham koloniyalar ichida qabul 
qilingan. O'shandan beri bu muammolarni keltirib chiqardi. 
Avstraliyadagi birinchi temir yo'llar o'sha paytdagi koloniyalarda 
joylashgan xususiy kompaniyalar tomonidan qurilgan Yangi 
Janubiy Uels, Viktoriya va Janubiy Avstraliya. 
Birinchi temir yo'l xususiy egalik qilgan va foydalangan 
va 
foydalanishga 
topshirgan 
Avstraliya 
qishloq 
xo'jaligi 
kompaniyasi yilda Nyukasl 1831 yilda, a quyma temir baliq 
tutqichli temir yo'l a kabi moyil tekislikda gravitatsion temir yo'l 
xizmat ko'rsatish Kovak ko'mir koni. Bug 'bilan ishlaydigan birinchi 
liniya 1854 yilda Viktoriyada ochilgan. Viktoriya davridagi eng 
qizg'in paytlarda Flinders ko'chasidan Sandrijgacha (hozirgi Port 
Melburn) 4 km uzunlikdagi yo'l Hobsons Bay temir yo'l 
kompaniyasi 
tomonidan ochilgan.Ushbu 
dastlabki 
yillarda 
mustamlakaga asoslangan tarmoqlarni rivojlantirishda Avstraliya 
miqyosidagi manfaatlar haqida juda kam o'ylangan edi. Eng aniq 
masala - qit'a uchun yagona o'lchagichni aniqlash edi. 1890-
yillarda oltita mustamlakadan Avstraliya Federatsiyasini tashkil 
etish masalasi muhokama qilindi. Ushbu mavzulardan biri temir 
yo'llarning federal javobgarlikka ega bo'lishi edi. Buni amalga 

---

26 
oshirish uchun berilgan ovoz juda kam yo'qotilgan, aksincha yangi 
konstitutsiya "biron bir davlatning roziligi bilan Hamdo'stlik va 
Davlat o'rtasida kelishilgan shartlar bilan davlatning har qanday 
temir yo'llarini sotib olishga" (51 xxxiii bo'lim) va "ushbu 
davlatning roziligi bilan har qanday davlatda temir yo'l qurilishi va 
kengaytirilishiga" imkon beradi ( 51-qism xxxiv). Shu bilan birga, 
Avstraliya hukumati shtatlarga temir yo'llarni modernizatsiya 
qilish loyihalarini 96-bo'limiga binoan moliyalashtirishda erkindir 
("parlament har qanday davlatga parlament xohlagan sharoitda 
moliyaviy yordam berishi mumkin"). 
Shahar atrofidagi elektrlashtirish Melburnda 1919 yilda 
boshlangan (1500 V DC). Sidneyning liniyalari 1926 yildan (1500 V 
DC) elektrlashtirildi, Brisben1979 yildan (25 kV o'zgaruvchan tok) 
va Pert1992 yil (AC 25 kV). Magistral elektrlashtirish birinchi 
marta 1954 yilda Viktoriya shtatida amalga oshirildi, so'ngra Yangi 
Janubiy Uels o'z tarmog'ini kengaytirishni davom ettirdi. 
Kvinslenddan farqli o'laroq, ushbu tarmoqlar tanazzulga yuz tutdi, 
bu erda 1980-yillardan boshlab ko'mir tashish uchun 25 kV 
o'zgaruvchan tok uskunalari ishlab chiqarilgan. 
Teplovozlar 
1950-yillarning 
boshlaridan 
boshlab 
Avstraliya temir yo'llariga kiritilgan. Aksariyat bloklar mahalliy 
dizayn va qurilish, import qilingan ingliz yoki amerika 
texnologiyalari va quvvat uskunalaridan foydalangan. Uchta yirik 
firma edi Klayd muhandisligi bilan hamkorlik qilgan GM-EMD, 
Goninan bilan General Electricva AE Goodwin (keyinroq Komeng) 
bilan Amerika 
Lokomotiv 
kompaniyasi (ALCO). Buyuk 
Britaniyaning yirik kompaniyasi edi Inglizcha elektr, Shveytsariya 
firmasi bilan Sulzer shuningdek, ba'zi jihozlarni etkazib berish. Bu 
bugun ham davom etmoqda. 

---

27 
Xulasamning mazmuni shundan iboratki hozirgi zamon 
nafasida hayotimizni transport tarmoqlarisiz tasavvur qila 
olmaymiz. Dengiz transportini hisobga olmaganda quruqlikning 
asosiy transporti bu temiryo
ʻl va avtomobil transporti hisoblanadi 
undan tashqari quvur transporti, elektron transporti ham yaxshi 
rivojlangan. Xalqimizda bir maqol bor avtomobil transporti xaqida 
" eshikdan eshikkacha" degan bu bejiz emas. Avtomobil 
transportisiz hayotimizni tasavvur qila olmaydigan darajaga etib 
keldik desam adashmagan bo
ʻlaman. Temiryoʻl transportiga 
keladigan bo
ʻlsak ob havoning xar qanday sharoitda xarakatlana 
oladi. Yuk tashish hajmi ham boshqa transport tarmoqlariga 
qaraganda ancha yuqori hisoblanadi. Quvur transporti sanoatning 
bir bo
ʻgʻini hisoblanadi. Quvur transportida yuboriladigan neft, gaz 
va boshqa suyuq mahsulotlar yetkazib berish juda arzonga 
tushadi. Elektron transport bu transport tarmog
ʻi yosh va istiqbolli 
tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Zamonning shiddat bilan rivojlanib 
borayotganligi tufayli elektron transport tarmog
ʻi yaxshi rivojlanib 
bormoqda. 

---

28 

---

29 
1. X. Vaxobov, M. Tillaboeva 
«Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari» 
Toshkent,, 2001 yil. 
2. Asonov G, Nabixonov M, Safarov.I 
«O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi
» Toshkent 1994yil. 
3. A.S.Soliev 
«iqtisodiy geografiya asoslari» ma’ruzalar matni 
4. Gabdullin A. Quvur transporti, uning xususiyatlari va istiqbollari. 2006 yil. 
5. Efimova E.G. Jahon iqtisodiyotida transport. Ankil - M:, 2007 yil 
6.Jeltikov V.P. Iqtisodiy geografiya. Feniks-M, 2004 yil 
7. Tashish jarayonini boshqarish: Darslik, o'quvqo'llanma. / Muallif: L.N. 
Kleptsov, KuzGTU. - Kemerovo, 2001.434s. 
8 .Margovenko A.G. "Tsarlarning yo'llari" (ruscha) / / "Ural"jurnali, 2004. - 10-
son. 
9. Dunaev N.V. Zamonaviy iqtisodiyotda transport / / Transport xavfsizligi 
va texnologiyasi, 2008.- 
№ 1 
10.Ziyonet.uz. 
11. Arxiv.uz. 
12. Gazeta.uz. 
13. site:ewikiuz.top