Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari


—  deformatsiyalanish  chizmasi;  b  —



Download 5,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet176/295
Sana30.12.2021
Hajmi5,78 Mb.
#90191
1   ...   172   173   174   175   176   177   178   179   ...   295
Bog'liq
Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari (M.Shermatov)

  —  deformatsiyalanish  chizmasi;  b  —  jins  qatlamida  deformatsiyalanish  zonasining
rivojlanishi: 1
 — zichlanish;  2 — qatlamning ayrim  qismlarida yuz  berayotgan surilish;
3
  —  plastik  deformatsiyalanish  —  inshoot  zaminini  tashkil  qilib  turgan  jins  qatlamini
siqib  (turtib)  chiqarilishi;  I—III
  —  deformatsiyalanish  bosqichlari.


1 7 6
Deformatsiyalanish xususiyati. Tog‘ jinslarining deformatsiyalanishi
ularning siqiluvchanligi bilan xarakterlanadi. Siqiluvchanlik — jinslarning
tashqi kuch (bosim) ta’siri ostda o‘z hajmlarini kamaytirishi demakdir.
N. M. Gersevanov gruntlarning deformatsiyalanish xususiyatini ma’-
lum og‘irliklar (bosim) ostda o‘rganib, bu jarayonni uch bosqichda yuz
berishini  aniqlagan  (10.3-rasm):  Zichlanish,  surilish,  siqib  (turtib)
chiqarish (Frolov, Korotkix, 1990). Agar bu holatni (10.3-a rasm) miso-
lida ko‘radigan  bo‘lsak, og‘irlikni  (bosimni)  O  dan P
1
  darajada  ortib
borishi bilan jins qatlamida zichlanish jarayoni (S
1
) yuz beradi (birinchi
bosqich), og‘irlikni P
1
 dan P
2
 orttirilishi bilan jins qatlamining ayrim
qismida zichlanish jarayoni bilan bir vaqtda surilish jarayoni ham yuz
bera boshlaydi (S
2
), natijada to‘g‘ri chiziq ko‘rinishidagi deformatsiya
holati buziladi (ikkinchi bosqich), deformatsiyalanish esa davom etadi
(S
3
). Og‘irlikni P
3
 darajada oshirilishi surilish jarayonini butun jins qat-
lami bo‘ylab yuz berishiga olib keladi (uchinchi bosqich). Deformatsiya-
lanishning bu bosqichi oxirida inshoot zamini hisoblangan jins (grunt)
qatlamida yon tomonga qarab siqib chiqarish jarayoni yuz beradi. Na-
10.4-rasm.  Gilli  jinslarning  siqilish  modeli  (Frolov,  Korotkixlardan,  1990).
a
  —  namuna  (qatlam)  balandligining  (H
0
);  P
1
,  P
2
,  P
3
  kuchlar  (bosim)  ta’sirida 
DH
1
,
DH
2

DH
3
  darajaga  kamayishi;  b
  —  namuna  g‘ovaklari  hajmini  (V
p
)  P
1
,  P
2
,  P
3
  kuchlar
ta’sirida  kamayishi;  d
  —  namuna  (yoki  qatlam)  balandligini  (H
0
)  kamayishining
(deformatsiyalanishining) bosimga bog‘liqligini (
DH=(P)) ko‘rsatuvchi kompression egri
chiziq; e
 — namuna (yoki qatlam) g‘ovaklik koeffitsiyentining (e
0
) bosimga bog‘liqligini
(e
0
=(P))  ko‘rsatuvchi  egri  chiziq.


1 7 7
tijada imorat va inshootlar mustahkamligiga putur yetishi yoki butun-
lay buzilib ketish holati yuz berishi mumkin.
Gil va gilli jins qatlamlariga tashqi kuch ta’sir etganda, ularda yuz
beradigan siqilish (cho‘kish, o‘tirish) jarayoni asosan ta’sir etuvchi kuch
yo‘nalishda  sodir  bo‘ladi  (10.4-rasm).  Yon  tomonlari  esa  siqilishga
qarshilik ko‘rsatuvchi omil bo‘lib xizmat qiladi. Shuning uchun amaliyot-
da bu jarayonning vujudga kelishi, rivojlanishini o‘rganish kompression
asboblar  yordamida  modellashtirilgan.  Hozirgi  vaqtda  kompression
asboblarning bir qancha turlari mavjud bo‘lib, bularga Maslov, Zna-
menskiy, Abelov, Sitovich va MGRI, GIDEP, «Gidroproyekt» K-1M
asboblarini ko‘rsatish  mumkin. Ularni ichida  «Gidroproyekt», K-1M
modelidagi kompression asboblar o‘z qulayligi bilan ajralib turadi. Bu
asboblar  yordamida gil  va  gilli jinslarni  tabiiy  holatida, suv  ta’sirida,
har xil bosim ostida siqilishini, g‘ovaklari, hajmi o‘zgarishini aniqlash,
imorat va inshootlarni rejalashda, qurishda qo‘llaniladigan eng asosiy
mexanik,  injener-geologik  ko‘rsatkichlar  bo‘lgan  «Siqiluvchinlik
koeffitsiyenti (a)», «Umumiy deformatsiyalanish moduli (E
0
)», «Siqiluv-
chanlik moduli (E
s
)», «Cho‘kuvchanlik (
d
pr
)», «Konsolidatsiya darajasi
(V
k
)» to‘g‘risida miqdoriy qiymatlarni olish mumkin. Buning uchun la-
boratoriyaga daladan olib kelingan gil va gilli (lyoss va lyossimon) jins
monolitlaridan kompression  asbob halqalariga 2—3  tadan namunalar
qirqib olinadi. Har bir namuna asbob odometriga joylanadi (10.5-rasm).
So‘ngra u kompression asbob stoliga o‘rnatilib, odometr shtampasi orqali
10.5-rasm. K-1M modelidagi kompression asbob odometri. 1

Download 5,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   172   173   174   175   176   177   178   179   ...   295




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish