Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Mikroseysmik rayonlashtirish xaritasi nihoyatda yirik — 1:25 000;
1:10 000; 1:5000; 1:2000 masshtabda tuzilishi bilan boshqa rayonlash-
tirish xaritalaridan farq qiladi. Xarita tuzishda eng asosiy manba bo‘lib,
u  yoki  bu  imorat  va  inshootlar,  shaharlar  qurish  uchun  ajratilgan
(tanlangan)  maydonning  yoki  mavjud  shaharlar  hududini  injener-
geologik  sharoitini,  ya’ni  geologik,  geomorfologik,  seysmotektonik,
gidrogeologik  holatini, tog‘  jinslarining tarkibini,  xossa va  xususiyat-
larini, geologik va texnogen jarayonlar, ularning tarqalish, vujudga kelish,
rivojlanish, barham topish to‘g‘risidagi qonuniyatlarini o‘rganish, tahlil

---

1 0 3
qilish natijasida olingan ma’lumotlar hisoblanadi. Shu bilan birga mik-
roseysmik xarita tuzilishi kerak bo‘lgan maydonga yer qimirlashlarning
tebranish darajalarini, ya’ni qanday chastota va amplitudada namoyon
bo‘lish qonuniyatlarini o‘rganish maqsadida maxsus seysmopriyomniklar
(seysmostansiyalar) o‘rnatiladi. Seysmopriyomniklarni o‘rnatish joylari
injener-geologik  sharoitni  hisobga  olgan  holatda  amalga  oshiriladi.
Olingan  natijalar  har  tomonlama  tahlil  qilinadi  va  ma’lum  injener-
geologik sharoitga to‘g‘ri keladigan seysmik kuchni oshish yoki kamayish
qiymatlari maxsus formulalar (Medvedev, 1962) yordamida aniqlanadi.
Mikroseysmik rayonlashtirish xaritasini tuzishda qurilish maydonida
yoki  unga  yaqin  hududlarda  yuz  bergan  yer  qimirlashlar  oqibatlariga,
imorat va inshootlarning buzilish darajalari, yer sathida vujudga kelgan
hamma o‘zgarishlarga (yoriqlar hosil bo‘lishi, qulash, surilish jarayonlariga
va h.k.), ya’ni makroseysmik o‘rganish natijalariga katta e’tibor beriladi.
Olingan hamma ma’lumotlar (injener-geologik, seysmologik, makro-
seysmik,  geofizik)  chuqir  o‘rganiladi,  tahlil  etiladi.  Natijada  ma’lum
ballarga (6,7,8,9 va >9) ega bo‘lgan mikrorayonlar ajratilib chiqiladi.
Bu mikrorayonlar shaharlar, suv omborlari, gaz va neft saqlash uchun
ajratilgan  maydonlar,  imoratlar  va  boshqa  xalq  xo‘jaligi  imoratlari
quriladigan hududlar uchun tuziladigan mikroseysmik rayonlashtirish
xaritasida o‘z ifodasini topadi.
Demak, mikroseysmik rayonlashtirish xaritasida umumiy va mukam-
mal  seysmik  rayonlashtirish  xaritasida  ajratilgan  zonalar  mukammal
o‘rganishlar natijasida yanada maydaroq mikrorayonlarga ajratilib chiqiladi.
Boshqacha qilib aytganda, umumiy yoki mukammal seysmik rayonlashtirish
xaritalarida ajratilgan 8 balli zona mikroseysmik rayonlashtirish xaritasida
yer qimirlash kuchi 7,8,9,>9 ball bo‘lgan mikrorayonlarga ajratilib chiqiladi.
Bu xarita hamma imorat va inshootlarni qurilishda ularning mustahkamligini
ta’minlashda kerakli antiseysmik chora va tadbirlar belgilashda birdan-bir
asosiy yuridik hujjat bo‘lib hisoblanadi.