Ma’ruza bo’yicha o’quv materiallari 1-mavzu: sug‘urtaning iqtisodiy mohiyati, funksiyalari va bozor munosabatlaridagi o‘rni

Mulk va mulkiy sug‘urta tushunchalari.
Mulk ob’ektlariga er, er osti boyliklari, usimlik va xayvonot dunyosi, okar 
suvlar, imorat va inshootlar, asbob va uskunalar, moddiy va madaniy yodgorliklar 
va boshkalar kiradi. 
Mulkning mavjudligi sanoat, kishlok xujaligida ishlab chikarishni tashkil 
kilishning eng muxim shartidir. 
Mulkiy sug‘urta, davlat va xususiy sug‘urta tashkilotlari faoliyatida etakchi 
urinni egallaydi. Mulkni mulk egalari orkali sug‘urtalash mulkiy sug‘urta deb 
ataladi. Sug‘urta ishida avvalo sug‘urta turlarini aniklash kerak. Ob’ekt va 
sub’ektlarni urganish muxim. Rivojlangan mamlakatlarda mulkni xar jixatdan 
urganib, keyin shartnoma tuziladi. Mol—mulk sug‘urta kilinganda mulklar xujalik 
yuritish buyicha turkumlanadi: mulk kimga tegishli, sanoatgami yoki kishlok 
xujaligigami aniklanadi. 
Mol-mulk sug‘urta kilinganda sug‘urta puli mol-mulkning shartnoma 
tuzilayotgan vaktdagi xakikiy kiymatidan oshmasligi lozim. 
Mulk sug‘urtasining shartlari.
Mol-mulk sug‘urtasining tarif stavkalari quyidagicha tarmoklanadi: 

Sanoat va boshka xujalik tarmoklari; 

Mol-mulkning tula yoki kisman sugurtalanishi buyicha tarmoklar; 

Mol-mulkning bir necha sug‘urta xodisalardan sug‘urtalanishi buyicha 
tarmoklar. 
Odatda sug‘urta xodisasi sodir bulgandan sung sug‘urtalanuvchi bu xakda 3 
kun muddatda sug‘urta tashkilotiga xabar berishi kerak. Maxsus komissiya sug‘urta 
xodisasi sabablarini urganadi va zarar kiymatini aniklaydi. Kurilgan zararning 
xisob-kitobi 10 kun muddatda aniklanadi. Sug‘urta koplamalari 20 kun ichida 
tulanadi. Bu shartlar sug‘urta tashkilotlarida xar xil bulishi mumkin. 
Mol-mulk sug‘urtalanganda franshiza usuli kullaniladi. Franshiza — xar xil 
sabablar bilan sodir buladigan zararning umumiy mikdorini sug‘urta tashkiloti 
xisobidan koplanmaydigan kismi sug‘urta franshizasi deb ataladi. Franshiza 
kullanilganda zarar mikdori sug‘urta tashkiloti tomonidan koplanadigan va 
koplanmaydigan kismlarga bulinadi. Masalan, franshiza 100$ mikdorida kullanilsa, 
keltirilgan zarar $90 bulsa, zarar koplanmaydi. $200dan iborat bulsa, u xolda $100 

---

koplanib, kolgan 
kismini 
franshiza tashkil 
kiladi. 
Franshiza sug‘urta 
kompaniyalarini mayda tulovlardan ximoya kiladi.