Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Dori preparatlarini qo‗llash usulining biologik samaradorlikka ta‘siri 
 
Dorilarni peroral usulda organizmga kiritish. 
Ko‗pincha dorivor moddalarni peroral, 
yani og‗iz orqali qabul qilish tavsiya etiladi. Dorilarni bu yo‗l bilan qabul qilish juda oddiy va 

---

27 
qulaydir. SHu bilan birga bu yo‗l bilan dori qabul qilinganda uni bilogik samaradorligiga tasir 
etuvchi omillar miqdori ko‗p. 
Oshqozon-ichak traktini fermentlarining tasiri
. Dorivor preparatlarni organizmga 
tasiri ularni qachon qabul qilinishiga qarab turlicha bo‗ladi, ya‘ni ovqatgacha, ovqat vaqtida yoki 
ovqatdan keyin. Bu oshqozon-ichak trakti (OIT) rN muhitining turlicha ekanligi, ularda ovqat 
hazm qilish jarayonini taminlash uchun ajraladigan safro bilan chiqadigan turli fermentlar va faol 
moddalar borligi bilan tushuntiriladi. 
Ovqatlanish vaqtida va undan keyin oshqozondagi kislotali muhit rN= 2,9...3,0ga etadi,
ingichka ichakniki esa 8,0...8,4ga etadi, bu esa o‗z navbatida ionlarga ajralish jarayoniga, dori 
moddasining turg‗unligiga, ularni ovqat hazm qilish traktidan o‗tish tezligiga va qonga 
so‗rilishiga keskin tasir ko‗rsatadi. Masalan, atsetilsalitsil kislotasi oshqozon dagi rN muhiti 
1dan 3 gacha bo‗lganida to‗liq ionlashmagan holatda bo‗ladi va natijada (lipidlarda yaxshi 
eruvchanligi hisobiga) to‗liq so‗riladi. Uni ovqat bilan qabul qilinganda preparatni tuzga 
aylangan miqdori oshadi, oshqozonda so‗rilish tezligi juda sekinlashib (tahminan uning ingichka 
ichakda so‗rilish tezligi bilan teng bo‗ladi), biologik samaradorligi keskin kamayadi. 
Ko‗pchilik dorivor moddalar, ovqatdan keyin qabul qilinganda, ovqat hazm qiluvchi 
suyuqliklar tasirida folligini yo‗qotadi yoki qisman ta‘siri kamayadi. Kislotali muhit va oshqozon 
fermetlari tasirida eritromitsin, benzilpenitsillin, pankreatin, pituitrin, insulin va qator boshqa 
preparatlar faolligi yo‗qoladi. Geksametilentetramin ammiak va formaldegidga to‗liq parchalanib 
ketadi. YUrak glikozidlari (landqsh, strofant, dengiz piyozi) to‗liq o‗z xususiyatini yo‗qotadi, 
turg‗unroq bo‗lgan preparatlar oshqozon-ichak trakti fermentlari ta‘sirida faolligini qisman 
kamaytirishi mumkin. Biroq proteolitik fermentlar tasirida tetratsiklin va izoniazidtezroq 
so‗riladi. Oshqozon sharbati sulfanilamid preparatlarini so‗rilishi va atsetillanishini (fao 
bo‗lmagan holat) stimullaydi. 
Dori preparatlarining so‗rilishiga ovqat qabul qilingandan keyin og‗iz bo‗shlig‗ida, 
oshqozon va ichakda ajralib chiqadigan mutsin katta to‗siq bo‗ladi. Streptomitsin sulfat, atropin 
sulfat, belladonna preparatlari, skopolamin gidrobromid, platifillin gidrotartrat, spazmolitin, 
aprofen, metatsinlar mutsin bilan yomon so‗riluvchi komplekslar hosil qiladi. 
Safro yog‗da yaxshi eruvchi modda (vitamin) larni eruvchanligini oshiradi, lekin shu 
bilan birga neomitsin sulfat, polimiksin V sulfat bilan qiyin eruvchi va so‗rilmaydigan 
komplekslar hosil qilish hususiyatiga ega. Safro kislotalari natriy paraaminosalitsilat, 
faollashtirlgan ko‗mir, oq tuproq va boshqalar bilan bog‗lanishi mumkin, lekin ularni kamayishi 
boshqa dorilarni (difenin, rifampitsin, butadion va boshqalar) so‗rilishini buzilishiga olib keladi. 
SHunday qilib, 
ko„pchilik peroral qabul qilingan dorivor moddalar, ovqatlanish vaqtida 
va undan keyin ajraluvchi fermentlar va turli yuqori faol OIT moddalarni jiddiy tasiriga duch 
kelib, bu ularni biologik samaradorligiga tasir etadi.