Ўзбек дипломатияси тарихидан

Ўша ерда, 76-бет.
2. 
Ўша ерда, 140-бет.
3. 
Ўша ерда, 110-бет.
88

---

Умуман, мафақат М овароуннаҳр, балки бутун империя сарҳад- 
ларида ўрнатилган қатьий тартиб-қоида ва карвонлар қатнови учун 
туғдирилган қулай ш арт-ш ароит туфайли, турли ноҳиялар ўрта- 
сидаги савдо-икгисодий алоқалар билан бир қаторда хорижий эллар 
билан бўлган савдо-сотиқ ҳам ўсиб борган. Амир Темур ўзининг 
ёзиш маларида, жойларда олимлар билан уюштирган суҳбатларда 
бу масалага алоҳида ургу берган, мамлакатлар ўртасидаги савдо- 
иқтисодий алоқаларнинг ривож ланиш и муҳим омиллардан бири 
эканлигини, унинг измидаги юртларда бу масалага алоҳида эътибор 
бериб келаётганлигини \а р вақг қайд этиб ўгган. Бу нарсанинг 
ҳақиқатга мос эканлигини исботловчи далиллар кўп. М анбаларда 
ёзилиш ича, империя сарҳадларида мусулмон савдогарлари билан 
бир қаторда насроний, ҳинд, хитой савдо ахди ҳам бемалол ф аолият 
' кўрсатган, карвонсаройлар, бозорлар ва бош қа кулайликлардан 
тўла ф ойдаланиш хуқуқига эга бўлганлар. Айни вақтда, А мир Темур 
бош қа ҳукмдорларга ёзган мактубларида уларга \ам савдо-сотиқ. 
учун ана шундай ш арт-ш ароитлар яратилиш ини тавсия этган. Бу 
ҳол унинг Ф ранция короли Карл VI, Англия қироли Ҳ енрих IV, 
К астилия қироли Ҳ енрих III га йўллаган мактубларида ҳам ўз 
иф одасини топган. М асалан, 1402 йилда Ф ран ц и я ва А нглияга 
юборган ўз элчиси Султония архиепископи Ж анга қироллар учун 
топш ирилган махсус мактублардан таш қари Соҳибқирон куйидаги 
икки нарсага гоят қаттиқ эътибор бериш ни уқгирган: 1. Ҳар иккала 
давлатда истиқомат қиладиган мусулмон ва христианлар ўртасида 
эркин иқтисодий муносабатларни барпо этиш , савдо-сотиқни ҳар 
тараф лам а ривож лантириш . 2. Агар қирол ж аноби олийлари ва 
ҳурматли герцоглар бунга раъй бирдирсалар ва розилик берсалар, 
унда ушбу масала юзасидан бир ш артнома тузиб, бу ҳолни расмий 
мустаҳкамлаш. Ш унингдек, А мир Темур Хитойдаги М ин им перия- 
си билан ҳам то 1404 йилгача яқ и н д иплом атик ва икгисодий 
алоқаларнинг жорий этилиш ига алоҳида эътибор бериб келди. Хитой 
императори Тайцзу (1368-1398) А мир Темурга бир неча бор элчилар 
ю боради ва С о ҳ и б қи р о н ҳам 1387, 1392 ва 1395 й и л л ард а бу 
м ам лакатга ўз э л ч и л а р и н и йўллаган. Э лчиларга то п ш и р и л га н
мактублардан бирида А м ир Т ем урнинг М ин им перияси билан 
дўстона алоқаларни қўллаб-кувватлаш истаги, ш унингдек, савдо- 
с о т и қ соҳасидаги а й р и б о ш л а ш н и н г қар о р то п и ш и д а н , Х итой 
бозорларининг очилиш идан мам нуният туйгулари иф одаланган.
89

---

Т аш қи савд о-иқтисоди й ал оқаларн и н г ри вож лан и ш и н атиж а- 
сида Т ем ур и м п ер и яси н и н г барча қисм ларида б озорлар гавжум 
бўлган. И спан элчиси Руи Гонсалес де К лавихони нг гувохлик 
б ери ш и ча, м ам лакат пойтахти С ам арқан д ш у ерда и ш лаб ч и қа- 
рилган ва ж аҳоннинг турли қисм ларид ан келтирилган товарлар 
билан тўлиб-тош иб кетган эди. У ёзади: “ Росси я ва Т атариядан 
бўз, сурп ва о тл ар , Х и той д ан и п а к газл ам ал ар к е л ти р и л га н . 
Бундан таш қ ар и , Х итойдан б о ш қ а ж ойда бўлм айдиган м уш к, 
ёқут ва м арварид, бриллиантлар ва кўплаб ан вой и зираворлар 
келтирилади” 1.
А м ир Т ем урнинг С ам арқанддаги саройида, у ҳарбий ю р и ш ­
л арда бўлган вақтларида и м п ер и ян и н г турли ж ойларида ую ш ти- 
рилган барча тантаналарга атроф м ам лакатлар элчилари такл и ф
э т и л г а н ва уларга э ҳ ти р о м к ў р с а ти л га н . И б н А р а б ш о ҳ н и н г
ёзи ш и ча, А м ир Темур етти й и л л и к (1399-1404) ҳарбий ю риш дан 
қайтгач, ўз пойтахти С ам аркан д яқи н и д аги К он и ги лд а ую ш ти- 
рилган тўй сайлларида кўплаб чет эл л и к м еҳм онлар, ж ум ладан, 
қатор хориж ий д авл атл ар н и н г эл чи л ари ҳам ҳозир бўлганлар. 
“ У ш бу улуғвор сайлларга, - деб ёзади уни ўз кўзи б и л ан кўрган 
И б н А рабш оҳ, - дун ён и н г турли м ам лакатларидан армугон ва 
совгалар келтирдиларки, ш улар ж ум ласидан ж и раф лар, туякуш - 
л ар бор эди; Х итой, Ҳ инд, И роқ, Д аш т, С и н д , Ф а р а н г элчилари 
ва улардан бош қалар, я қ и н ва узокдаги барча қисм лардан келган 
вакиллар, ҳар бир мухолифу м увоф иқ, дўсту душ м ан вакиллари 
йигилган эд и лар” .2
А м ир Темур асос солган бую к и м п ери ян и н г хориж ий ва д и п л о ­
м атик м уносабатларига д о и р ю қорида келтирилган маълумотлар 
С оҳ и б қи р о н н и н г бую к давлат арбоби ва зукко д и п л о м ат бўлган- 
л и ги н и , у тузган д авлатнинг ж аҳон м иқёсида д о вр у қ таратган- 
лиги ва кенг миқёсда ф ао л и ят кўрсатганлиги, ўз давридаги барча 
н у ф у зл и м ам л ак ат л ар б и л а н я қ и н а л о қ а л а р ў р н а тга н л и ги н и
исботлаб турибди.
/.