Ўзбек дипломатияси тарихидан

A. Zeki Yelidi Togan. Umumi Turk Tahhine gihs. En eski devirlerden
16 asra kader. 3 baski, Istanbul, 1981. 347-348-бетлар.
77

---

б о ғ л и қ бўлган а н и қ в а зи ф а л а р ю к л а й д и . М а са л а н , К а ш м и р
ҳукмдори И скандар ш оҳга Д и б олп ур ш аҳри ёнида ўз қўш инлари 
билан ш ай бўлиб туриш в а зи ф аси н и т о п ш и р а д и 1.
А м и р Т ем у р д а в л а т и н и н г т а ш қ и м у н о с а б а т л а р и га о и д ва 
турл и д а в л а т б о ш л и қ л а р и — п о д ш о \л а р , с у л то н л а р , қ и р о л л а р
ва ҳар хил ҳ у км д о р л ар га й ў л л а н га н д и п л о м а т и к ё зи ш м а л а р и
а с о с а н С о ҳ и б қ и р о н н о м и д а н о л и б б о р и л га н . Бу т а б и и й ҳол 
б ў л и б , М о вар о у н н аҳ р д а вуж удга к е л га н м у ст а қ и л д а в л а т ва 
с ў н г б а р п о э т и л га н б е п о ё н и м п е р и я н и н г а с о с ч и с и ва я го н а
о л и й ҳукм дори - А м и р Т е м у р эд и . 
A
m m o
, 
ra n ш у н д а к и , а н а
ш у д авл атд а а й н и вақтд а у н и н г ўзи ва с а ф д о ш л а р и т о м о н и д а н
р а с м и й суратд а “ х о н ” к у р с и с и га ў т қ а зи л и б қ ў й и л га н ч и н г и ­
зи й ш аҳзод ал ар ҳам м авж уд эд и . Т ем у р д а в л а ти д а зар б эти л га н
ва д а в л а т ч и л и к н и н г а с о си й б е л ги л а р и д а н б и р и бўлган м уом ала 
в о с и т ас и - т а н г а л а р д а а н а ш у х о н н и н г н о м и а л б а т та з и к р
э т и л а р эд и . М а с а л а н , С а м а р қ а н д д а 1402-03 й и л л а р д а зар б
э т и л г а н т а н г а л а р н и н г о л д т о м о н и г а Қ у р ъ о н д а н к а л и м а ва 
у л а р н и н г тў р т б у р ч а г и г а б и р и н ч и т ў р т х а л и ф а н и н г н о м и , 
б о ш қ а б у р ч а к л а р и га э с а т а н г а л а р за р б қ и л и н г а н ш аҳар ҳам да 
с а н а ё зи л ган б ўл са, у л а р н и н г о р қ а т о м о н и г а авв ал ч и н г и з и й
“ х о н ” - су л то н М аҳм уд хон ва с ў н гр а А м и р Т ем у р К ў р аго н
в а А м и р М у ҳ а м м а д с у л т о н н о м л а р и ё з и л г а н 2. Т ў ғ р и , 
н о м и г а г и н а “ х о н " к ў т а р и л г а н ч и н г и з и й л а р н и н г э н г ю к с а к
д а р а ж а д а г и р а с м и й ҳ у р м а т и а с о с а н ш у б и л а н ч е к л а н г а н . 
Ч у н к и , у л а р а с л и д а А м и р Т е м у р н и н г я қ и н а ъ ё н л а р и
қ а т о р и д а , у н и н г х и з м а т и д а б ў л г а н л а р . У л а р А м и р Т е м у р
р е ж а л а р и н и н г б а ж а р и л и ш и г а м аъ л у м ҳ и с с а қ ў ш га н л а р , у н и н г 
т о п ш и р и к д а р и н и с ў зс и з ад о э т и б к е л га н л а р . М а са л а н , 1388 
й и л д а С у ю р г о т м и ш ў р н и г а х о н к ў т а р и л г а н с у л т о н
М аҳм удхон А м и р Т ем у р ҳ а р б и й ю р и ш л а р и га ф ао л и ш т и р о к
этган . С о ҳ и б қ и р о н унга ҳар в а қ т қ ў ш и н н и н г м аълум қ и с м и га
қ ў м о н д о н л и к қ и л и ш в а з и ф а с и н и ю к л аб ке л га н . 1402 й и л д а 
А н гора (А н қ ар а) ё н и д а ги ж а н гд а Б о я зи д Й и л д и р и м е н г и л и б , 
б и р гуруҳ а ъ ё н л а р и б и л ан ж а н г м а й д о н и н и та ш л а б қ о ч га н д а , 
уни Султон М аҳмудхон раҳбарлигидаги қўш ин дастаси таъқиб
/. 
Шомий. Зафарнома, 225-бет.
2. 
Тўхтиев Т. И. Темур ва темурийлар сулоласининг тангалари. Т.,
"Фан ”, 1992. 16-бет.
78

---

этад и ва а с и р о л и б А м и р Т ем у р ҳузурига о л и б к е л а д и 1. Бу 
воқеадан бир неча йил бурун А м ир Темур Ҳ индистон ф атқига 
йўлга ч и ққан д а (1398 йил) Кобул ш а\р и яқи н и д аги Д урин деган 
с ў л и м ж о й д а к а т т а б а з м у ю ш т и р г а ч , ўз \ а р а м и н и н г б и р
қ и с м и н и , ж ум ладан, сую кли набираси Улугбеки и С ам арқандга 
қ а й т а р и ш га қ а р о р қ и л г а н л и г и н и б и л д и р и б , ул арн и ку зати б
б о р и ш н и султон М аҳмудхонга то п ш и р ган 2.
Д е м а к , А м ир Т ем ур д а в л а т и н и н г та ш қ и а л о қ а л а р и б и л ан
б о ғл и қ м асалаларга қ ў ғи р ч о қ х он л ар ён д аш ти р и л м аган ва бу 
борадаги давлат сиёсати ф ақ ат С о ҳ и б қ и р о н н и н г иродаси билан 
амалга ош ирилган.
М аъ л у м к и , А м и р Т ем ур Т у р о н за м и н д а м устақил д авл атн и
қайта тиклагач, бу ерда туркий ти л н и н г давлат тили дараж асига 
к ў т а р и л и ш и га катта и м к о н я р а т га н ва бу м асал ага алоҳи да 
эътибор берган. Бун га мисол тари қаси д а ун и н г Д аш ти Қ и п ч оққа 
қарш и ую ш тирган ю риш и ҳақида ўш а ж ойдаги харсангларга бу 
ю риш ҳақидаги м аъ л ум отн и ту р к и й ти лд а ўйиб ёзи ш қақида 
ф арм он б ерган ли ги 3 ва М овароуннаҳрдаги ўз ёрли кд ари н и шу 
ти л д а ё зд и р г а н л и г и н и э с л а т и ш к и ф о я д и р . С о ҳ и б қ и р о н н и н г
Х оразм даги Абу М услим авлодлари бўлган саййидларга им ти- 
ё зл а р б е р и ш ҳ а қ и д а г и а н а ш у н д а й б и р ёр л и ғи Ў зб е к и с т о н
Республикаси Ф ан л ар А к ад ем и яси н и н г Ш арқш ун осли к институ- 
тида сақланм окда. Бу ёрликда А м ир Т ем урн и н г муҳри бос ил га н4.
А м м о С о ҳ и б қ и р о н н и н г х ал қ ар о ё зи ш м а л а р и а с о са н ф о р с 
тил и да олиб борилган. Ч унки бу тил ўша пайтда Я қин ва Ўрта 
Ш а р қ м ам л акатл ари н и н г н аф ақ ат ўзаро, балки б ош қа м интақа 
давлатлари б илан олиб борган м улоқотларида расм ий халқаро 
ал оқалар воситаси си ф ати да тан ол и н ган ва д и п л о м ати к ё зи ш м а- 
л а р к ў п и н ч а а н а ш у т и л д а о л и б б о р и л га н . А м и р Т е м у р бу