Ўзбек дипломатияси тарихидан

Темур тузуклари. (Форсчадан Алихон Соғуний ва Ҳабибулло
Кароматов таржимаси) Тош., Ғафур Ғулом номидаги нашриёт ва
матбаа бирлашмаси, 1991. 57-бет.
Бу асарни Амир Темур ёзган ёки Соҳибқирон айтиб туриб ёздирган,
деган тушунча билан бир қаторда, у биринчи дафъа X V II асрда форс
тилида битилган ва X V асрга тааллуқли эмас, деган тушунча ҳам
мавжуд. Ҳозирга қадар бу масалада бир фикрга келинмаган. Аммо шуни
таъкидлаш жоизки, кўпчилик темуршуносларнинг мулоҳазаларига кўра,
унда Амир Темур даври, унинг давлатчилик сиёсатининг асосий қирралари
аниқ тасвирланган. Бу ерда биз Соҳибқирон дипломатияси ҳақида фикр
юритар эканмиз, унинг ушбу китобда бу соҳага тааллуқли сиёсати ва
йўл-йўриғи акс эттприлган қатор нуқталарга таянишни лозим топдик.
2. Ўша асар, 58-бет.
3. Низомиддин Шомий. Зафарнома. (Форс тилидан ўгирувчи -
Юнусхон Ҳакимжонов. Таржимани қайта ишлаб нашрга тайёрловчи ва
масъул муҳаррир
- 
Асомиддин Ўринбоев) Т., Узбекистан, 1996. 246-бет.
67

---

қ а тт и қ эъ ти роз б и л д и р ган А м ир Т ем ур турк султон и д ан уни 
дарҳол ўз эгаларига қ ай тар и б б е р и ш н и талаб қи л ар э к а н , бу 
масала ю засидан унга йўллаган мактубида, ж ум ладан, куйидаги­
л а р н и т а ъ к и д л а г а н э д и : “ У ни (К е м а х қ а л ъ а с и н и ) б и з н и н г
гум аш таларим изга т о п ш и р а с а н , қолган Рум м ам л ак ати сенга 
мусаллам лигича қолгай, агар у ҳудудда (ислом ) д и н и га м ухолиф 
б ў л г а н л а р г а қ а р ш и га зо т м а р о с и м и н и б а р п о қ и л с а н г , ҳар 
н и м а и к и и л т и м о с қ и л с а н г , қ у д р а т и м и з е т г а н ч а м ад а д ва 
ёр д ам и м и зн и д ар и г ту тм ай м и з, б и з \а м газот савоб и д а сенга 
ш ерик б ўлгайм из” 1. Ш ундан сал олдин Қ ораб оққа А м ир Темур 
ҳузурига келган турк элчиларига (тахм инан 1402 йил март о й и - 
ни н г б ош ларида) С оҳи б қи рон ш ундай сўзларни айтади: “ Мен 
табиатан у том онга ю зланиш ва у м ам лакатга л аш к ар суриш ни 
х о \л ам ай м ан . (А м ир Б оязи д ) д о и м о ф ар ан гл ар га қарш и газот 
қилаётганлиги сабабли м ен ф аранглар қувватланиб, а \л и ислом - 
н и н г кучсизланиш ини истам ай м ан ” 2. А м ир Т ем ур О врупо давлат­
ларига юборган элчиларига қироллар б илан ол и б бориладиган 
м узокаралар учун кен г ҳуқуқлар б ерган и ҳолда, уларга д и н и й
м асалалар ю засидан ф и к р л аш и ш н и м утлақо м ан этган. М асалан, 
А м ир Т ем урнинг 1402 йилда Ф аран ги стон қироли Карл VI йўл- 
лаган мактубида ш ундай сатрларни ўқийм из: “ Бую к ҳукмдорлар 
ва дўстлар ўртасидаги улуг иш лар ҳақида б и р -б и р л ар и н и огоҳ 
этиш одатига буйсуниб, м азкур архи еп и скоп Ж а н н и си з ж аноб- 
л а р и н и н г ҳузурига ж ўнатдик, токи ул ки ш и б и зн и н г м ам лака- 
ти м и з ва ҳозирги аҳволим из, ш унинг бирла, сўнгги пайтларда 
бул ўлкаларда с и зн и н г ган и м лари н ги зга нисбатан содир бўлган 
воқеалар тўғрисинда с и зн и хабардор этси н л ар, батаф сил сўзлаб 
берсинлар. Т агин ул зот си зл ар б и л ан бўлган д ўстл и ги м и з ва 
и ттиф оқим из, си з ва с и зн и н г одам ларингизга ҳурм ат-эътибори- 
м и з ҳ ам д а б и р о д а р л и г и м и з р а в н а қ и й ў л и д а ш у к у н л а р д а
баж арилаётган кўпгина ф ой дал и тадбирлар ҳақинда ҳам \и к о я
қилғайлар. Ул зотни ҳам си зн и н г, ҳам б и зн и н г о д а м и м и зт а р и қ а - 
с и н д а та в с и я э т м о к д а м и з ; 
у л
к и ш и н и
д и н и й м асал ал ар д ан
т а ш к а р и . б о ш к а б а о ч а м а с а л а л а о д а и ш о н ч л и в а к и л . д е б
ти н гл агай си з” 1. Ушбу мактубдаги остига чизилган сўнгги жумла