Mundarija kirish. Neft va gaz sanoatining energetika kompleksidagi o‘rni

2.ASOSIY QISM 
 
2.1.Tarelkali kolonnalar 
Tarelkali kolonnaning ichki qismiga uning balandligi bо‘ylab bir xil oraliqda bir 
necha gorizontal tо‘siqlar, ya’ni tarelkalar о‘rnatiladi. Tarelkalar orqali gaz va suyuqlik bir-
biri bilan о‘zaro tо‘qnashib, ularning harakati boshqariladi. Gazlarning suyuqlikdan о‘tishi 
va natijada tomchi hamda kо‘piklarning hosil bо‘lishi barbotaj deyiladi. 
Sanoatda konstruktiv tuzilishi turlicha bо‘lgan tarelkalar ishlatiladi. Suyuqlikning 
bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga quyilishiga qarab tarelkali kolonnalar quyilish moslamasi 
bor va quyilish moslamasi yо‘q bо‘ladi. Quyilish moslamasi bor tarelkali kolonnalarda 

---

15 
suyuqlik bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga quyiluvchi quvur yoki maxsus moslama orqali 
о‘tadi. Bunda quvurning pastki qismi pastki tarelkadagi stakanga tushirilgan bо‘lib, 
gidravlik zatvor vazifasini bajaradi, ya’ni bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga faqat suyuqlikni 
о‘tkazib gazni о‘tkazmaydi 
13.1-rasmda quyilish moslamasi bor tarelkali absorberning sxemasi 
13.1-rasm. 
Quyilish moslamasi bо‘lgan tarelkali kolonna: 
1-g‘alvirsimon tarelka; 2-quyilish quvuri. 
kо‘rsatilgan. Bunda suyuqlik kolonnaning yuqorigi qismidagi tarelkaga berilib, bu suyuqlik 
tarelkadan tarelkalarga maxsus moslama orqali о‘tib, kolonnaning pastki qismidan chiqib 
ketadi. Gaz esa kolonnaning pastki qismidagi tarelkalarning teshikchalaridan pufakchalar 
holida taqsimlanib, tarelkalardagi suyuqlik qatlamida kо‘pik hosil qilib yuqoriga harakat 
qiladi. Tarelkada hosil bо‘lgan gaz kо‘piklari modda va issiqlik almashinish jaraѐnining 
asosiy qismini tashkil qiladi. Tozalangan gaz esa kolonnaning yuqorigi qismidan chiqadi. 
Quyilish quvurlari shunday joylashtiriladiki, bunda qо‘shni tarelkadagi suyuqlik qarama-
qarshi yо‘nalishda harakat qiladi. 
Quyilish moslamasi bor kolonnalarda elaksimon, qalpoqchali, S – simon elementli, 
klapanli, kapsulali, plastinali, tez harakat qiladigan oqimli va boshqa turdagi tarelkalar 
о‘rnatiladi. Bunday tarelkalarda suyuqlik oqimi harakatini tashkil etishda quyidagi usullar 
ishlatiladi: bir oqimli, ikki oqimli, uch oqimli, tо‘rt oqimli, halqasimon harakat, tutash 
tarelkalarda bir tomonga yо‘nalgan harakat, pog‘onalar bо‘ylab harakat, о‘roqsimon 
quyilish tо‘sig‘i orqali harakat (13.2-rasm). Turli xildagi quyilish moslamasi bо‘lgan 
tarelkalarning samarali ishlashi gidrodinamik harakat rejimiga bog‘liq. Gazlarning tezligi 
va suyuqlikning tarelkalarda taqsimlanishiga qarab tarelkali absorberlar uch xil: pufakli, 
kо‘pikli, ingichka oqimli gidrodinamik rejimda ishlaydi. Bu rejimlar barbotaj qatlamining 
tarkibiga qarab bir-biridan farq qilishi bilan birga, kontakt yuzasining kattaligi, gidravlik 
qarshilik miqdori va balandligini aniqlaydi (13.3-rasm). Ushbu rasmda quyilish moslamasi 
Газ 
1
Суюқлик 
2
Газ 
Суюқлик 

---

16 
bor tarelkaning gidravlik qarshiligi bilan kolonnadagi gaz oqimi tezligining о‘zaro 
bog‘lanishi kо‘rsatilgan. 
Gazning tezligi kichik bо‘lganda, u suyuqlik qatlamidan alohida pufakchalar holida 
о‘tadi. Bu tarelkalardagi gaz bilan suyuqlikning kontakt yuzasi kichik bо‘ladi. Bunday holat 
pufakli rejimni tashkil etadi.
13.2-rasm. 
Quyilish moslamasi bо‘lgan tarelkalarning ustida suyuqlik oqimining 
sxemalari: 
a-bir oqimli; b-ikki oqimli; v-uch oqimli; g-tо‘rt oqimli; d-halqa bо‘ylab xarakat; ye-tutash 
tarelkalarda bir tomonga yо‘nalgan harakat; j,z-pog‘onasimon harakat; i-о‘roqsimon 
quyilish tо‘sig‘i orqali harakat. 

---

17