O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

4-Laboratoriya ishi. Yorug’likning suyuqlikda yutishini aniqlash
. 
Qisqacha nazariya 
a) Yutilish 
Yoruglik niuri vakuumda intensivligi va qutblanishi o’zgarmasdan. Nur 
yo’liga qo’yilgan plastina yoki filtrlar bir qancha effaktlarni hosil qiladi.
Birinchidan, plastina yoki filtr yorug’lik nuri bir qism energiyasini boshqa turdagi 
energiyaga masalan, issiqlikka aylantirishi mumkin. Bu hodisaga yutilish deyiladi. 
Ikkinchidan, ular tushayotgan nurlanish energiyasining bir qismini ajratib barcha 
yo’nalishlar bo’ylab chastotasini o’zgartirmasdan sochadi. Bu hodisaga elastik 
sochilish deyiladi. Umuman olganda nurni tushish yo’nalishi va qutblanishidan 
farq qiluvchi boshqa yo’nalishda va qutblanishda sochadi.
Yutilish va sochilishi natijasida tushayotgan nur energiyasi yutilgan va sochilgan 
nur energiyasiga teng miqdorda kamayadi. Вu yoqotilish so’nish deyiladi. Bu 
so’nish darajasi tushayotgan nur qutblanish tashkil qiluvchilari uchun turlicha 
bo’lishi mumkin. Bu xodisa dixorizm deyiladi va bu xodisa nurning palstina yoki 
filtrdan o’tgandan keyin nurning qutblanganlik holatini o’zgartirishi mumkin.
Shaffoflik 
yorug’lik intensivligining plastin yoki filtrdan o’tgandan keying va 
oldingi qiymatlari nisbati bilan belgilanadi. Shaffoflik quyidagi formula bilan 
aniqlanadi 
bu erda dastlabki intensivlik va nurning plastina yoki filtrdan o’tgandan keyingi 
intensivligi. Shaffoflik yorig’likning plastina yoki filtrdan necha foizi o’tganligini 
ko’rsatadi. Plastina yoki filtrning shaffofligi 50% deyilsa, demak ularda yorug’lik 
intensivligi ikki marta kamayadi.
Shaffoflik (T) va yutilish (A) o’rtasida quyidagicha bog’lanish mavjud: 
Вirinchidan, agar ma’lum to’lqin uzunlikli yorug’lik nuri biror miqdorda 
aralashmali eritmadan o’tganda fotonlar ko’p bo’lmagan miqdordagi yutuvchi 
kimyoviy birikmalar bilan to’qnashadi va mos holda yuqori shaffoflikni va past 
spectral yutilishni kutishimiz mumkin. Agar shu nur konsentartsiyasi yuqori 
bo’lgan eritmadan o’tsa fotonlar ko’p miqdordagi yutuvchi kimyoviy birikmalar 
bilan to’qnashadi va mos holda past shaffoflikni va yuqori spectral yutilishni 

---

33 
kutishimiz mumkin. Shunday qilib spectral yutilish namuna konsentratsiyasiga 
bog’liq.
Ikkinchidan, agar nur namunada uzoq yo’l o’tsa o’tkazish koeffitsiyenti past va 
spectral yutilishli katta bo’ladi, hamda nur namunada kam yo’l o’tsa o’tkazish 
koeffitsiyenti yuqori va spectral yutilishli kichik bo’ladi. Bu ikki mulohaza 
quyidagi proporsionallikka olib keladi: 
Bu erda, proporsionallik koeffitsiyenti, nur yo’li uzinligi va yutuvchi material 
konsentratsiyasi. Nur yo’li santimetrlarda, yutuvchi birikmalar konsentratsiyasi 
mollarda o’lchanganda proporsionallik koeffitsiyentini molyar yutilish qobiliyati 
deyish mumkin va proporsionallik