O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Oddiy mahalliy laqqa — Silurus glanis Linne
Baliqning bu turi aholini eng sevimli va talab katta bo‘lgan turlardan 
biri. Yevropaning ko’pchilik mamlakatlarida, ayniqsa Chexiya hamda
35

---

Slavakiyada oddiy laqqa maxsus baliq pitomniklarda yetishtiriladi. Baliq 
pitomnikida yetislitirilgan laqqa segoletkalari bilan tabiiy — hovuz va 
suvliklarni baliqlashtiradilar. Masalan, ko'llar, kollektor, kanallar, zo- 
vurlar va suv omborlari. 0 ‘zbekistonda janubiy-g‘arbiy Qizilqum suv- 
liklarining hovuz xo'jaligida ko‘paytirish yo'Iga qo'yilmagan.
Oddiy laqqa katta yirtqich baliq. Amudaryoda 1965-yilda 450 kg 
zot ovlanganligi matbuotda ma’lum qilingan. Neper daryosida uzun- 
ligi 5 metr, og'irligi 300 kg mavjudligi zotlar mavjudligi to'g'risida 
ma’lurnotlar bor. Oddiy laqqaning o'rtacha 16-55 kg og'irlikdagi zotlari 
uchraydi. Qoraqir ko'lining «Akvarium» degan hududida 2005-yil aprel 
oyida uzunligi 2,48 metr, og‘irligi 5 kg bo'lgan laqqa ovlangan. 0 ‘lja 
yoki yirtqich baliq ichi yorib ko'rilganda 4 dona urg'ochi zog'ora bor- 
ligi aniqlandi. Zog‘oralar umumiy og'irligi & kg, yoshi 4 da, barchasi 
uvildiriqli, uvildiriqlar IV rivojlanish stadiyasida edi.
Oddiy laqqa odatga ko'ra tez o'sadi, segoletkalarning o'rtacha 
og'irligi 175-250 g. Voyaga yetish yoshi 4 -5. Bu davrda uning og'irligi 
1,5—2,0 kg bo'ladi. Janubiy-g'arbiy Qizilqum suvliklarida u 3 yoshda, 
tana uzunligi 53-60 sm, og'irligi 800-1700 g bo'lganda voyaga yetadi. 
(Abdullayev, 1989). Voyaga yetilish koeffitsienti nerestdan oldin erkak 
zotlarga 1,4, urg'ochi zotlarda 5,1. Barcha voyaga yetgan zotlarning 
nerest muddatlari may-iyun, suv harorati 20—25° bo'lganda kuzatiladi.
Oddiy laqqaning absolut serpushtligi Dnepr daryosida og'irligi 6,5— 
18 kg bo'lganda 130—500 ming, Dunayda 60—100 ming, Balxash ko'lida 
93 ming uvildiriq. Janubi-g'arbiy Qizilqum suvliklarida o'rtacha 46 
ming dona. O'rtacha har bir kg og'irligiga nisbatan 20—24 ming uvildi­
riq to'g'ri keladi. Katta og'irlikdagi zotlarda bir necha million uvildiriq 
bo'ladi. Ovdagi jinslar nisbati ko'pincha 1:1 ga teng. Otalangan uvildiriq 
diametri 3,0-3,5 mm, suv harorati 20°C bo'lganda embrion rivojlanish 
muddati 2-3 sutka. Sariqlik xaltasining so'rilishi 5-sutkada tugaydi va 
taogen oziqlanishga o'tadi. Uvildiriq rangi sarg'ish, yopishqoq bo'ladi 
(uvildiriqlarni mayda qamish o'sgan o'simlikzorlarda qo'yadi). Oddiy 
laqqa uvildiriqlarni maxsus tayyorlangan inga qo'yadi. Erkak zotlar 
inni qo'riqlaydi. Nasi uchun g'amxo'rlik qilish instinkti bor. Laqqani 
tabiiy suvliklarda polikultura shaklda o'stiriladi. Lekin hovuz baliqchi- 
lik xo'jaligida monokultura shaklda ko'paytirish yaxshi natija berishi 
mumkin, chunki oddiy laqqa yirtqich, boshqa baliq chavoqlarini yeb 
nobud qiladi. Aksincha oddiy laqqa chavoqlarini boshqa baliqlar ham 
yeb yuborishi mumkin. Lekin tabiiy suvliklarda bajarilgan baliqlashti- 
rish ishlari, ayniqsa oddiy laqqa segaletkalari baliq mahsuldorligini 110
36

---

kg/ga gacha oshganligi adabiy manbalarda qayd qilingan. Oddiy laqqa 
agarda suvlikda ko'p bo'lsa xashaki baliqlarni bistryanka, gambuziya, 
shipovka, bichok kabilarni yeydi va ozuqa raqobatini ancha pasaytiradi. 
Bulardan boshqa — baqa, itbaliq, krevetka, gammarid hamda zoobentos 
kabi ozuqa obyektlarini iste’mol qiladi. Sutkalik ratsioni tana og'irligini 
25—30% ni tashkil qiladi. Katta yoshdagi va katta og'irlikka ega bo'lgan 
zotlar, 52 kg boigan zotning sutkalik, ozuqa koeffitsienti tana og'irligini 
11,8% tashkil qilgan (Qoraqir, akvarium 2005-y).
Oddiy laqqani ko'paytirish va boqish ishtiyoqida bo'lgan xo'jaliklar 
zotdor ota-onalarni tabiiy suvliklarda tayyorlaydilar. Bir yil oldin tay- 
yorgarlik ko'riladi. Bu ishlarni kuzda yoki bahor fasllarida amalga oshi- 
riladi. Bu vaqtda laqqalar suv tubidagi chuqur joylarda konsentratsiyala- 
nadi. Avvaliga ovlangan laqqalar oqar suvdagi sadoqlarda saqlanadi. 
Bunday qilishdan maqsad ularning ichidagi ozuqa komponentining 
to'liq hazm bo'lishi uchun, agar transportirovka paytida shunday qilin- 
masa lining suvga chiqqan axlati suvni buzadi.
Oddiy laqqani iloji boricha aktiv ov turlari orqali ovlagan ma’qul 
(nevod). Qurama to'rlar bilan ovlashda u 2—3 soat to'rda ilinib qoli- 
shi mumkin. Bunda ular jarohatlanadi yoki holsiz holatda tushadi. Iloji 
boricha 5—9 yoshli zotlarni tanlab olish kerak. Bunday zotlarning tana 
uzunligi 80—100 sm. Qishda laqqalar oziqlanmaydi. Shuning uchun ham 
qishda yoki qishlash hovuzida boshqa baliqlar bilan birga saqlasa bo'ladi.
Erta bahorda laqqalar jinsga qarab ajratiladi. Urg'ochi laqqani erkak 
laqqadan ajratib, alohida saqlaydilar. Urg'ochi zotlarda qorin osilgan, oz- 
moz shishgan, boshi yumaloq bo'ladi. Jinsiy so'rg'ichlari yo'g'onlashgan 
va nerest oldi vaqtida ochiq qizil rangga ega bo'ladi. Erkak zotlarda 
qorin ancha ko'tarilgan, bosh burchaksimon shaklda, jinsiy so'rg'ichlari 
o'tkirlashgan shaklda (nakonechnik), umuman baliqlarda jinsiy meta- 
morfoz kuchli bo'ladi, aniqlash ancha qiyin, shu jumladan laqqani ham 
urg'ochi va erkak zotini bir-biridan ajratish ancha mushkul. Shu sa- 
babli laqqa baliqlar jinsini aniqlash uchun veterinar-mutaxassisni jalb 
qilgan ma’qul. Buning uchun ular jinsini aniqlashda gonada holatini 
aniqlaydilar. Maxsus optik nazorat uchun tibbiyotda qo'llaniladigan 
uretroskop, sistoskop, otoskopdan foydalaniladi.
Laqqa nerest oldidan ancha faol ovqatlanadi. Tabiiy nerest o'tkazish 
paytida laqqalarni unchalik katta bo'lmagan maydoni 500—700 m2 ho- 
vuzlarda saqlash kerak. Hovuz tubi zich bo'lishi va balchiq bo'lmasligi 
kerak. Nerest subsrat sifatida, in qurish uchun tolning havo ildizi si- 
fatida ko'rilib foydalaniladi. lldizlarni o'zaro tutashtirib aylana hosil
37

---

qilinadi. Aylana diametri 60—70 sm bo‘ladi. Tol ildizini aylana qilish 
uchun qalinligi 6 mm bo'lgan sim bilan o'zaro tutashtiriladi. Yumshoq 
simdan foydalaniladi. Tol ildizidan tayyorlangan halqa maxsus qoziq 
bilan mustahkamlanadi. In balqalari snv tubidan 30—35 sm balandlik- 
da joylashtiriladi. Laqqa inlari suv tushadigan joyda, qirg'oqdan 3 m 
uzoqroqda quriladi. Laqqa baliqning nerest o'tadigan hovnz chuqurligi 
1 m gacha, snv harorati 20—25° C bo'lishi kerak. Ota-ona laqqalarni 
iloji boricha kechki (18:00 ga) paytlarda nerest hovnziga konussimon 
sachoqlarda keltiriladi. Jinslar nisbati 1:1 bar ikkala jins vakillarini 
nerestdan oldin gipofizar inyeksiya qilinadi. Karpsimonlar gipofizidan 
foydalaniladi. Inyeksiya normasi quyidagicha: bar bir kg og'irlik hiso- 
bida 3 mg gipofiz preparati, 3 ml fiziologik eritmada eritiladi, so'ngra 
laqqalarga ukol qilinadi. Bu ishni bosh baliqsbunos bajaradi. Gipofizar 
inyeksiya isblari bajarilgandan keyin 1 sutka o'tishi bilan nerest boshla- 
nadi, agarda snv harorati 20—25“C dan pasayib ketmasa, nerest 4—5 soat 
davont etadi. Shunisi bam borki, ona laqqa o‘z nvildirig‘ini bitta inda 
emas, bir nechta inda qo'yadi. Nerest paytida hovuz atrofida untuman 
shovqin bo'lmasligi kerak. Demak, laqqa neresti uchun tanlanadigan 
hovuz shovqin-surondan ancha uzoq bo'lishi kerak. Nerest hovuzi or- 
ganik ifloslanmagan, suv toza, va undagi kislorod 6,5—7,0 nig/1 dan kam 
boimasligi kerak, suv kirib turishi zarur. Laqqalarning neresti o'tishi 
bilan barcha inlar hovuzdan yig'ishtirib olinadi. Inlar uvildriq bilan ap- 
paratiga yoki suzuvchi sadoqlarga joylashtiriladi. Lekin eng qulay sadoq 
o'simlikxo'r baliqlar uchun 15-30 mm kapron turidan tayyorlangan, 
hajmi 70x45x30 sm sadoqda saqlash ma’qul. Demak, inlar uvildiriq bilan 
birga olinadi. Inlar sadoqning tubiga joylashtiriladi. Sadoqlar oqar suv- 
larda mustahkam qilib qo'yiladi. Sadoq ustiga oftob tushmasligi uchun 
ayvon qo'yiladi. Agarda sharoitlar yaxshi tashkil qilinsa uvildiriqlarning 
otalanish darajasi 80—90%, chavoqlar chiqishi 75—80 % ni tashkil qiladi. 
Laqqa embrionlarining inyeksiya muddati 1700—1800 gradus/soat.
Laqqa chavoqlarini inkubatsiyadan so'ng sadoqlarda saqlanadi. 
lnkubatsiya davri tugashi bilan sadoqdan inlar sug'irib olinadi. Inku- 
batsiya o'tib bo'lishi bilan oradan 4 sutkadan keyin aralash oziqlanishga 
chavoqlar o'tadi, 10-sutkadan boshlab chavoqlar oziqlanishi faollasha- 
di. Keyingi boqish, ya’ni chavoqlarni malki (mayda baliqcha boqiladi- 
gan) hovuzlarda boqiladi. Laqqa chavoqlari oldin aytganimizdek, aso- 
san monokulturada o'stiriladi. Laqqa chavoqlari normasi gektariga 300 
ming dona. Chavoqlar zooplankton bilan oziqlanadi va bir oyda 2—3 g 
bo'ladi. Yashovchanlik 75-80%. Malki davriga o'tishi bilan molocl davri
38

---

boshlanadi. Laqqa molodlari karp o'stirish hovuzlarida o‘tkaziladi. 
Zichlik normasi gektariga 3—5 ming dona. Kuzda borib segoletkalar 
massasi 20—30 g bo'ladi. Yashovchanlik 70%.
Qishda segoletkalar qishlash hovuzlariga o‘tkaziladi, karp va bosliqa 
o‘simlikxo‘r segoletkalar bilan birgalikda. Chunki laqqa qishda oziqlan- 
maydi yoki yirtqichlik qilmaydi. Qishlash hovuzida 2-3 tonna gektariga, 
yashovchanlik 35—100% natija berishi mumkin. Bir yashar laqqachalar- 
ni karp boqiladigan hovuzlarga qo‘yib yuboriladi. Zichlik normasi gek­
tariga 100—200 dona. Laqqa boqiladigan hovuzlardagi xashaki baliq- 
lar (bistryanka, gambuziya, bichok, vobla) soni hisobga olinadi. Hovnz 
sharoitida 2 yashar laqqalar og‘irligi 1,1—1,2 kg gacha yetadi.