V itam inlar- vitam inum
- (latincha
vita
- hayot va amin NH
gmppasi)
darmondori
- inson, hayvonlar va o'sim liklar orga-
nizmining hayotiy faoliyati uchun zarur moddalardir, ular modda al-
mashinuvida muhim rol o'ynaydilar. Vitaminlarni kashf etilishi rus
mIimii N I I unit) noini bilan bog‘liq. U oziq-ovqat mahsulotlarida
linyol in'liun /.;iiur boMgan qandaydir moddalar borligini 1880-yilda
l и
11
iltnlaiila isbollab berdi.
N I 1 ,unin qaym og‘i olinmagan sut bilan boqilgan oq sichqonlar-
iiiii^i *tog‘lom va yaxshi o ‘sganligini, sut tarkibidagi asosiy moddalar
•mihr.liinasi
oqsil-kazein, yog‘, sut qandi, tuz va suv aralashmasi
I'llun boqilgan oq sichqonlami esa nobud b o ‘lganligini aniqlagan
>liii lajriba asosida tabiiy sutda tirik organizmlar uchun zarur yana
i|niuliiydir biologik faol moddalar borligini taxmin qilgan.
Mu o'sha davrlarda fanga nom a’lum birikmalarga nisbatan “vi-
ЬпииГ' terminini qoilashni polyak olimi K. Futk 1912-yilda taklif
I’lgiin. Vitaminlar inson organizmiga asosan oziq-ovqatlar bilan
kiimli Dcmak, vitaminlar tirik organizmlar uchun muhim ahami-
Vuli bo'lgan, turli kimyoviy tuzilishiga ega b o ig a n organik birik-
iiiulaidir. Oqsil. yog‘ va uglevodlarga nisbatan kam miqdorda ta-
liih i-liladigan bu birikmalar fermentlar molekulasi tarkibiga kirib,
lo'i|iinalaidagi moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi. Hozirgi
Iuiу Ida 40 ga yaqin vitaminlar aniqlangan va ularning har biri o ‘ziga
ном li/iologik vazifani bajaradi. Agar uzoq payt kundalik ovqat
I
111
к ihida biron-bir vitamin yetishmasa, uning organizmda bajaradi-
gun liinksiyasi buziladi va vitamin yetishmovchiligi kelib chiqadi.
Inson va hayvonlar organizmiga vitaminlar faqat ovqat bilan kir-
gan i uchun oziq - ovqat tarkibida ularning kam b o ‘lishi yoki butunlay
bo'lm asligi
gipovitaminoz
va
avitaminoz
deb ataladigan og‘ir kasal-
hklami vujudga keltiradi. Agar inson organizmida biror vitaminni
mullaqo b oim asligi
avitaminoz,
uning miqdori kamaysa
gipovita-
niinoz,
me’yoridan ortib ketsa
gipervitaminoz
deb ataladi. Bu ho-
lulli....... har birida o ‘ziga xos kasallik alomatlari namoyon b o ia d i,
ulin gipovitaminoz A, avitaminoz S va hokazolar ko'rinishida nom-
Innadi I lamina vitaminlaming kimyoviy tuzilishi aniqlanganligiga
va kimyoviy nomga ega b o iish ig a qaramasdan hozirgacha ular ak-
sariyat lot in alfaviti harfi bilan ifodalanib kelinmoqda.
Vitaminlar odatda, ikki sinfga - suvda eriydigan va yog‘da eriy-
digan vitaininlarga bo‘lib o ‘rganiladi. Suvda eriydigan vitaminlarga
askorbin kislotasi (S vitam ini), V guruh vitam inlari, y o g ‘da
eriydigan vitaminlarga retinol (A vitamini) kalsiferol (D vitamini),
tokoferol (E vitamini), filloxinon (K vitamini) kiradi [30].
Do'stlaringiz bilan baham: |