"ishlab chiqarishda boshqaruv" fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
Fan-texnika taraqqiyotining mohiyati va ahamiyati nimada? 
2.
Texnika va texnologiyaning tavsifi va uning turlari. 
3.
Fan-texnika taraqqiyotining yo‘nalishlari: Ishlab chiqarishni elektrlashtirish va 
elektronizatsiyalash; ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik qayta 
jihozlash, ishlab chiqarishni kimyolashtirish, yangi mehnat buyumlari va qurollari, 
energiya va yoqilg‘ining yangi turlarini yaratish. 
4.
Yangi texnikani ishlab chiqarishga joriy etishning iqtisodiy samaradorligini 
aniqlash usuli nimalarni ko‘zda tutadi? 
8-mavzu: Sanoatda kadrlar va mehnatga haq to‘lash. 
 
Reja: 
1.
Kadrlar va ular strukturasi. 
2.
Mehnatni me’yorlashtirish
.
3.
Mehnatga xaq to‘lashning asosiy prinsiplari. 
4.
Mehnatga xaq to‘lashning shakllari va tizimlari. 
5.
Ish haqni takomillashtirish yollari 
Uslubiy ko’rsatmalar 
 
Korxona qanchalik texnik tashkiliy- boshqaruv imkoniyatlariga ega bo‘lmasin, 
inson resursisiz u muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsata olmaydi. 
Inson omilining korxona faoliyati samaradorligiga taosirining asosiy jixatlari 
quyidagilar: 
-
kadrlarni tanlash va ularning harakatini boshqarish. 
-
Kadrlarni tayyorlash va uzluksiz o‘qitish. 
-
Ishlovchilar tarkibining muhimligi va egiluvchanligi 
-
Ishlovchilarning mehnatini moddiy va manaviy baholashni takomillashtirish. 
Korxonada ishlovchilar ikki toifaga bo‘linadi. 
1.
sanoat – ishlab chiqarish xodimlari 
2.
nosanoat tashkilot xodimlari 
sanoat ishlab chiqarish personali tarkibiga quyidagilar kiradi. 
a) ishchilar 
b) mutaxassislar va rahbarlar 
v) xizmatchilar 
g) kichik xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar 

---

53 
d) qoravullar 
Ishchilar: asosiy va yordamchi ishchilarga bo‘linadi. Asosiy ishchilar koeffitsienti 
quyidagicha hisoblanadi: 
ум
й
ёр
ас
N
N
К
.
1


ум
N
- umumiy ishchilar soni 
й
ёр
N
.
- yordamchi ishchilar soni, 
2. Korxona kadrlari strukturasi deganda ular alohida toifalarning o‘rtacha 
ro‘yxatidagi soni tarkibida tutgan salmog‘i tushuniladi. 
100
*
ум
i
N
N
У

: bunda, 
i
N
- 
i
-
toifa xodimlari soni. 
3. Kadrlarning bo‘shash koeffitsient: 
N
N
К
б
б

, bunda: 
4. Kadrlarni qabul qilish koeffitsient: 
N
N
К
к
к
к
к
.
.

, bunda: 
к
к
N
.
- malum davrda qabul qilingan ishchilar soni. 
5. kadrlar turg‘unligi koeffitsient: 
кк
б
Т
N
N
N
К



1
, bunda: 
кк
N
- ishga yangitdan qabul qilingan ishchilar, 
б
N
-ishdan bo‘shagan ishchilar, 
6. Kadrlar qo‘nimsizligi datajasi, bo‘shash koeffitsienti kabi topiladi: 
N
N
К
б
д
к

.
, 
Xodimlar mehnatiga haq to‘lash ishlab chiqarishda band bo‘lgan mehnat 
resurslarning bahosidir. Ko‘p jihatdan ish haqi sarflangan mehnatning miqdori va sifati 
bilan belgilanadi, lekin unga bozor omillari bo‘lgan talab va taklif o‘rnatilgan bozor 
konskturasi, xududiy jihatdan, qonunchilik me’yorlari ham katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Bozor iqtisodiyoti mehnat bozoriningmavjudligini mehnat resurslarining hududiy 
harakati yaoni ularning mehnatga talab borjoyda to‘planib, ortiqcha taklif ko‘rsatilgan 
joydan ketishni keltirib chiqaradi. 
Yuqoridagi omillarning barchasi mehnatga haq to‘lash harakterini shakllantiradi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnatga haq to‘lash batomom Yangi prinsiplarga 
asoslanadi. Avvalgi tizimdagi mehnat vadamolish huquqining davlat tomonidan 
kafolatlanishi prinsiplari bozor iqtisodiyoti sharoitida kuchini yo‘qotdi. Jamoa ham 
alohida ishlovchi ham shahsiy iste’mol uchun ijtimoiy mahsulotning bir qismiga uni 
ishlab chiqarish bilangina emas, balki keyin ega bo‘lish imkoniyatiga sazovar bo‘ladi. 
Turli mulk shakllariga asoslangan korxonalarda hozirda ish haqining quyidagi ikki 
shakli keng tarqalgan; 
1)
Ishbay ish haqi – bir birlik mahsulot yoki bajarilgan ish uchun haq to‘lash. 

---

54 
2)
Vaqtbay ish haqi – ta’rif tizmida ko‘zda tutilgan ish vaqti uchun haq to‘lash.