“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №1, февраль, 021 йил. Issn: 2181-1016 M. S. Aliqulov

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №1, февраль, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
6 
2-jadval 
Investitsiya portfelining optimallashtirish modellari 
№ 
Investitsiya 
portfeli 
modelining 
nomi 
Investitsiya portfeli 
modeli 
Afzalliklari 
Kamchiliklari 
Bozor turi 
1.
G.Morkovits 
modeli 
(H.Markowitz) 
E
i 
=
Bu 
yerda, P
ij
=I miqdori
P
ij
=I; n- har bir xavfsizlik 
uchun 
daromad 
hisob-
kitoblarining soni; 
R
i
- 
alohida 
mumkin 
bo‘lgan daromad; 
Faqat birja bozorining 
doimiy 
paradigmasi 
sharoitida yaxshi ishlaydi 
Model 
fond 
bozorining 
haqiqatiga 
mos 
kelmaydigan 
bir 
qator 
taxminlar 
mavjud 
(ayniqsa, 
narx-navo 
jarayonlarining 
beqarorligi) 
Mo‘tadil 
fond bozori 
2. 
U.Sharp modeli 
(W.Sharр) 
R=(r
2 
–r
1
)
x
*
+r
1
indeksning 
rentabelligi 
(rentabellikning 
xavf-
xatarli tarkibiy qismini 
hisobga 
olmaganda) 
indeksning 
o‘zgaruvchanligiga nisbati
Portfelni tuzishning yangi 
usuli ishlab chiqilmagan, 
ammo 
muammoni 
soddalashtirilgan tarzda, 
taxminan yechim katta 
kuch 
bilan 
topilgan 
bo‘lishi mumkin (har bir 
aksiyaning bir-biri bilan 
kovaryansini 
aniqlash 
shart 
emas, 
har 
bir 
harakatning butun bozor 
bilan qanday ishlashini 
aniqlash kifoya) 
Foydalanish 
tor 
(chunki 
xavf 
tarqalishi 
ta'sirini 
kamaytirish 
zarur) 
amaliy 
aksiyalar 
stavkalari o‘zgarishi 
o‘rtasidagi 
bog‘liqlik 
Mo‘tadil 
fond bozori 
3.
Tekislangan 
narx modeli 
(Arbitrageprais 
Theorie Modell 
APT) 
Model 
portfelining 
daromadi: 
E
P
=λ
0
+b
p1
(λ
1
)+ 
p2
(λ
2
)+…..+ b
pk
(λ
k
) xavf 
uchun mukofotlar 
λ
i…….k
sezuvchanlik
 
b
i……. k
turli 
qimmatli qog‘ozlar
 
Ushbu modeldagi bozor 
portfeli 
va 
indeksni 
hisobga 
olmaganligi 
sababli, 
avvalgi 
modellarga 
qaraganda 
osonroq 
Amalda, 
modelga 
qanday xavf omillari 
kiritilishi kerakligini 
aniqlash qiyin 
Mo‘tadil 
moliya 
bozori 
4.
Nedosekinning 
aniq bo‘lmagan 
bir nechta 
tavsiflari modeli 
R=(r
2
min-r
1
max)/
δ
2
max,(r
2
av-r
1
av)/
δ
2
av,
(r
2
min-r
1
max)/
δ
2
min 
Klassik modellardan va 
ekspert 
baholaridan
boshqa ta'riflarga oqilona 
o‘tish imkonyati 
Portfel 
xavfining 
maksimal 
ruxsat 
etilgan 
darajasi 
uchun chegaralarga 
ega portfel; xavf 
omilining minimal 
kutilgan 
va 
maksimal mumkin 
bo‘lgan 
qiymati 
faqat mutaxassislik 
baholari 
asosida 
aniqlanadi, 
bu 
mavzu 
bo‘yicha 
maxsus bilimlarsiz 
amalga 
oshirilishi 
mumkin emas 
ham 
Mo‘tadil, 
ham dinamik 
fond bozori 
5. 
Investitsiya 
portfelining 
zaifligi modeli 
(Vulnerability 
of investment 
brief case) 
VIB–C = (R
liq
+R
loss
) 
/(R/P+R/L), R
liq
- likvidlik 
riski; 
R
loss
- 
investitsiya 
portfelining 
aktivlari 
qiymatini yo‘qotish riski; 
R/P- risk/ daromadlilik; 
R/L-risk/likvidlilik. 
Investitsiyalar xavfsizligi 
nuqtai 
nazaridan 
investitsiya 
portfelini 
shakllantirishga 
yanada 
oqilona 
yondashishga 
yordam beradi 
O‘zingizning 
va 
qarz mablag‘ingizni 
faqat 
tanlangan 
portfel investitsiya 
strategiyasining bir 
qismi 
sifatida 
boshqarishga imkon 
beradi 
Mo‘tadil, 
dinamik fond 
bozori, 
(narx-navo 
jarayonlari 
o‘zgaruvchan 
bo‘lsa) 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №1, февраль, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
7 
Yuqoridagi 
jadvalda 
sug‘urta 
tashkilotlarida 
investitsiya 
portfelini 
optimallashtirish bo‘yicha bir nechta modellarni jamlab ularning afzalliklari, 
kamchiliklari va bozor turlari bo‘yicha xususiyatlarini ko‘rib chiqdik. 
Sug‘urta tashkilotining investitsiya portfelini iqtisodiy mezonlari asosida 
samaradorligini baholovchi ko‘rsatkichlar quydagilardan foydalanishimiz mumkin: sof 
joriy 
qiymat, 
investitsiyalarning 
rentabelligi, 
investitsiyalarni 
qoplashning 
diskontlangan muddati, ichki rentabellik darajasi, o‘zgartirilgan rentabellik darajasi. 
O‘z investitsion portfelini boshqaruvchi kompaniyalarga berish butun jahon 
tajribasi bo‘lib, quyidagi ustunliklarga ega:

ko‘pgina boshqaruvchi kompaniyalarning foydalilik ko‘rsatkichi sug‘urta 
kompaniyalarinikidan bir necha barobar kattadir; 

risklarni diversifikatsiyalash xilma-xildir, turli tarmoq vakillari bilan ishlash 
tajribasiga ega; 

olingan javobgarliklarni hisobga olgan holda, moliyaviy instrumentlar 
tarmoqlari va ularga qo‘yiladigan mablag‘lar cheklovlarini aniqlash imkoniyatiga ega. 
Sug‘urta 
kompaniyasi 
investitsiya 
faoliyati 
bilan 
bog‘liq 
bo‘lgan 
imkoniyatlaridan amaliyotda qay darajada foydalanayotgani ham muhim ahamiyatga 
egadir. Investitsiyalashdan keladigan foydani oshirish uchun aniq optimallashtirish 
usuliga ega bo‘lishi kerakdir. Har bir kompaniyada investitsiya portfelini boshqarishda 
mavjud sharoitlardan kelib chiqqan holda, kerak bo‘lsa matematik hisob-kitoblar orqali 
optimallashtirish modeli ishlab chiqilishi kerak. Optimal investitsion portfelni 
shakillantirish algoritmini tuzishga harakat qilamiz. 
Yuqorida o‘rganib chiqqan modellarimizdan kelib chiqqan holda sug‘urta 
tashkilotining investitsiya portfelini shakllantirish bosqichlari bo‘yicha mualliflik 
taklifimizni ishlab chiqdik va bunda birinchi navbatda korxonaning maqsadiga qarab 
belgilashni maqsad qilib oldik. Buni quyidagi 1-rasmda ko‘rishimiz mumkin. 
 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №1, февраль, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
8 
1-rasm. Sug‘urta tashkilotining investitsiya portfelini shakllantirish bosqichlari
2
 
Investitsiya portfelini optimallashtirish, investitsiya risklaridan qochish, mavjud 
bo‘lgan faktorlardan foydalanib ko‘pgina olimlar investitsiyadan daromad olish 
modellarini tuzishgan. Ular ichida g‘arb olimlari Bleyk, Shouls, Mertonalarning 
moliyaviy matematikani ishlab chiqishdagi mehnatlari cheksizdir. Investitsiya portfelini 
baholashdagi yangi davrni 1959 yildan boshlab Markovits fanga yangilik sifatida olib 
kirdi. Uning izlanishlarida o‘zgalardan farqli ravishda, ta’sir ko‘rsatuvchi faktorlarga 
bahoning o‘zgarishi ham qo‘shildi. Yaratilgan modellar ichida Markovits va Lintner 
hamkorligi ostida “Aniqlangan kapital bahosi modeli” muhim o‘rin egalladi. Ishlab 
chiqilgan optimallashtirish usullarining sug‘urta xususiyatlariga mos keladigan 
afzalliklarini olib, sug‘urta kompaniyasining investitsiya faoliyatini optimallashtirish 
modelini tuzishga harakat qilamiz. Optimal investitsion portfelni shakillantirish 
algoritimini tuzuzshda quyidagi chizma asosida bo‘lishini taklif qilamiz (2-rasm). 
2
Muallif tomonidan shakllantirildi. 
KIRISH 
STRATEGIYA
Moliya 
Tashqi muhit 
Biznes jarayon 
Salohiyat 
Moliyaviy 
tarkibining 
maqsadlari 
Tashqi muhit 
tarkibining 
maqsadlari 
Biznes jarayon 
tarkibining 
maqsadlar 
Salohiyat 
tarkibining 
maqsadlari 
Muvozanatli ko‘rsatkichlar tizimi 
tarkibiy qismlariga mos keluvchi 
altirnativ varinatlarini tahlil qilish 
Strategiyalarga mos kelmaydigan 
muqobil variantlarini 
maqsadliligini ko’rib chiqish 
Strategik tashabbusning 
tarkibini to‘ldirish 
Birlamchi Sug’urta tashkilotining investitsiya portfelini rasmiylashtirish 
Investitsiya portfeli variantlari bo
‘
yicha biznes-rejalarni baholash 
Risk va noaniqlik bo
‘
yicha investitsiya portfelining tanlangan variantlarini ekspertiza qilish 
Iqtisodiy samaradorlik uchun tanlangan investitsiya portfelining variantlarini ekspertiza qilish