«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 
Laboratoriya qurilmasining bayoni va zarur asboblar 
Laboratoriya qurilmasi, mikroiqlim kattaliklarini о‘lchash asboblari 
majmuasidan tashkil topgan. Bular Avgust psixrometri, aspiratsion 
Assman psixrometri, havo tezligini о‘lchash uchun kosachali va qanotli 
anemometrlar, barometr, shamollatgich va sekundomerlardir. 
Sexdagi harorat odatda psixrometrning quruq termometri yordamida 
о‘lchanib, u havoning nisbiy namligini о‘lchash bilan birga qо‘shib olib 
boriladi. Sexlarda issiqlik chiqaruvchi manbalar mavjud bо‘lsa simobli 
termometrlarning bir jufti qо‘llaniladi. Bulardan birining simobli idishi 
kumushlantirilgan, 
ikkinchisi 
esa 
qoraga 
bо‘yalgan 
bо‘ladi. 
Termometrlarning 
kо‘rsatishi har xil bо‘ladi, buning sababi, 
kumushlantirilgani nurli energiyani qaytarsa, qoralangani uni yutadi. Bu 
holda haqiqiy harorat quyidagi formula bо‘yicha aniqlanadi. 
t
haq
=t
ag
-a(t
q
-t
ag
)
(1.1)
bu yerda t
haq
- haqiqiy harorat; 
t
ag
- kumushlantirilgan termometr kо‘rsatkichi;
t
q 
- qoraytirilgan termometr kо‘rsatkichi;
a - asbobning konstantasi. 
Nisbiy namlik psixrometrlar yordamida о‘lchanadi. Ularning asosiy 
qismi ikkita bir xil termometrdan iborat. Ulardan birining rezervuari 
gigroskopik mato bilan о‘ralgan bо‘ladi. Psixrometrning ishlash prinsipi 
atrof-muhit 
havosining 
namligiga 
qarab 
bug‘lanish jadalligiga 
asoslangandir. Atrof-muhit havosi quruq bо‘lsa hо‘llangan termometr T
x
kо‘rsatishi qancha past bо‘lsa, bug‘lanish jadalligi shuncha katta bо‘ladi. 
Havo suv zarrachalariga tо‘yingan bо‘lsa, unda hо‘llangan termometr T
h
kо‘rsatishi quruq termometr T
q
kо‘rsatishiga teng bо‘ladi. 
Odatda nisbiy namlikni о‘lchash uchun Avgust va Assman 
psixrometrlari qо‘llanadi. Assman psixrometri ancha mukammal bо‘lib, 
unda ikkala termometr rezervuarlari metalldan yasalgan naychalar ichiga 
joylashtiriladi. Bu ularni
issiqlik nurlanishi ta’siridan asraydi. Sexdagi havo 
harakatining termometr rezervuarlariga ta’sirini kamaytirish maqsadida shu 
naychalar orqali maxsus ventilyator yordamida tezligi 2,5-3,0 m/s bо‘lgan 
havo oqimi sо‘rib turiladi. Ventilyator psixrometrning korpusiga 
о‘rnatilgan bо‘lib prujina yoki elektr dvigatel yordamida yurgiziladi. 
Psixrometr termometrlari kо‘rsatkichlarini о‘lchab olgach, nisbiy namlik 

---

8 
psixrometrik jadvallar (1.1-jadval) yoki nomogrammalar (1.1-rasm) 
yordamida aniqlanadi. 
1.1-rasm. 
Havo harakatining tezligi odatda anemometrlar bilan aniqlanadi. 
Anemometrlar ikki xil bо‘ladi. Kosachali anemometrlar 1-15 m/s 
oraliqdagi tezliklarni, qanotli anemometrlar ancha kichik 0,3-0,5 m/s 
oraliqdagi tezliklarni о‘lchashga mо‘ljallangandir. Laboratoriya sharoitida
Na
m t
ermome
tri
Na
m t
ermome
tri
Quruq 
18 C
0
dan 30 C
0
gacha
harorat 
Quruq 

---

9 
1.1-jadval
Quruq termometr kо‘rsatkichi 
1
5
.0
1
5
.5
1
6
.0
1
6
.5
1
7
.0
1
7
.5
1
8
.0
1
8
.5
1
9
.0
1
9
.5
2
0
.0
2
0
.5
2
1
.0
2
1
.5
2
2
.0
2
2
.5
2
3
.0
2
3
.5
2
4
.0
2
4
.5
2
5
.0
2
5
.5
2
6
.0
2
6
.5
2
7
.0
2
7
.5
14.0
14.0 
14.5
14.5 
15.0 100
15.0 
15.5 95 
100
15.5 
16.0 90 
95 
100
16.0 
16.5 86 
90 
96 
100
16.5 
17.0 81 
86 
90 
95 
100
17.0 
17.5 77 
81 
86 
91 
95 
100
17.5 
18.0 73 
77 
82 
86 
91 
95 
100
18.0 
18.5 69 
73 
78 
82 
86 
91 
95 
100
18.5 
19.0 66 
70 
74 
78 
82 
86 
91 
95 
100
19.0 
19.5 62 
66 
70 
74 
78 
82 
87 
91 
95 
100
19.5 
20.0 59 
63 
66 
70 
74 
78 
83 
87 
91 
96 
100
20.0 
20.5 56 
59 
63 
67 
71 
75 
79 
83 
87 
91 
96 
100
20.5 
21.0 53 
56 
60 
64 
67 
71 
75 
79 
83 
87 
91 
96 
100
21.0 
21.5 50 
53 
57 
60 
64 
68 
71 
76 
79 
83 
87 
92 
96 
100
21.5 
22.0 47 
50 
54 
57 
61 
64 
68 
72 
76 
80 
84 
88 
92 
96 
100
22.0 
22.5 44 
48 
51 
54 
58 
61 
65 
68 
72 
76 
80 
84 
88 
92 
96 
100
22.5 
23.0 42 
45 
48 
51 
55 
58 
62 
65 
69 
72 
76 
80 
84 
88 
92 
96 
100
23.0 
23.5 39 
42 
46 
49 
52 
55 
59 
62 
66 
69 
72 
78 
80 
84 
88 
92 
96 
100
23.5 
24.0 37 
40 
43 
46 
49 
53 
56 
59 
63 
66 
70 
73 
77 
80 
84 
88 
92 
96 
100
24.0 
24.5 35 
38 
41 
44 
47 
50 
53 
56 
60 
63 
66 
69 
73 
77 
81 
84 
88 
92 
96 
100
24.5 
25.0 33 
36 
38 
41 
44 
47 
50 
54 
57 
60 
63 
67 
70 
74 
77 
81 
84 
88 
92 
96 
100
25.0 
25.5 31 
34 
36 
39 
42 
45 
48 
51 
54 
57 
60 
63 
67 
70 
74 
77 
81 
85 
88 
92 
96 
100
25.5 
26.0 29 
32 
34 
37 
40 
43 
46 
48 
52 
53 
57 
61 
64 
67 
71 
74 
77 
81 
85 
88 
92 
96 
100
26.0 
26.5 27 
30 
32 
35 
38 
40 
43 
46 
49 
52 
55 
58 
61 
64 
68 
71 
74 
78 
81 
85 
88 
92 
96 
100
26.5 
27.0 25 
29 
30 
33 
36 
38 
41 
44 
47 
50 
52 
55 
58 
62 
65 
68 
71 
75 
78 
81 
85 
88 
92 
96 
100
27.0 
27.5 24 
26 
29 
31 
34 
36 
39 
42 
44 
47 
50 
51 
56 
58 
62 
65 
68 
72 
75 
78 
82 
85 
88 
92 
96 
100
27.5 
28.0 22 
25 
27 
29 
32 
34 
37 
40 
42 
45 
48 
50 
53 
56 
59 
62 
65 
68 
72 
75 
78 
81 
85 
88 
92 
96 
100 28.0 
Havoning nisbiy namligini aniqlash nomogrammasi. (Assman psixrometri bо‘yicha).

---

10 
havoning harakati maishiy ventilyator yordamida hosil qilinadi. О‘lchov 
ishlari quyidagicha olib boriladi. Anemometr hali yurgizilmasdan avval 
kо‘rsatkichilari yozib olinadi va uni о‘lchanishi kerak bо‘lgan havo 
oqimiga kiritiladi. Kosachali anemometr vertikal, qanotli anemometr esa 
qanotlari havo oqimiga perpendikulyar holatda qо‘yiladi. Shu holatda 
anemometr inersiya qarshiligini yengish uchun 15-20 s salt aylantiriladi va 
undan sо‘ng bir vaqtda asbob bilan sekundomer yurgiziladi. Shunday holda 
u 50-100 s havo oqimida ushlab turiladi va о‘chirilib anemometrning 
kо‘rsatkichi yozib olinadi. Quyidagi formuladan anemometr strelkasi bir 
sekundda shkalaning necha bо‘lagiga surilganini aniqlab olamiz. 
t
N
N
n
1
2


(1.2) 
bu yerda N
1
, N
2
- anemometrning boshlang‘ich va oxirgi kо‘rsatkichlari, t - 
о‘lchash vaqti, s. 
Bu kattalik yordamida esa har bir anemometr pasportida beriladigan 
grafikdan foydalanib havo harakatining haqiqiy tezligi m/s larda 
aniqlanadi. Atmosfera bosimi bizga ma’lum bо‘lgan barometr-aneroidlar 
yordamida о‘lchanadi.