«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

a
+0,8 £a
(4.4) 
V=
v
+0,8 £
(4.5) 

---

25 
bu yerda: 
a 
va
 v - 
zararli moddalarni ajratib chiqaruvchi manbaa tomonlari, 
m;
£
a 
- manba yuzasidan to zont tagigacha bо‘lgan masofa,m.
4.2-rasm. Tо‘g‘ri burchakli zontning tekisligi quyidagi rejada qо‘llanadi. 
Aylana zontning diametri
D=d
n
+0,8 £
a 
Zont balandligi h
3
quyidagicha ifodalanadi: 


h
t
D
A
h
g






12
2
3
(4.6) 
bu yerda: d
n 
- sо‘rib oluvchi havo о‘tkazgichning diametri,m; 

- zontning ochilish burchagi, grad; 

h
- zont borti balandligi, m 

h
=0,1÷0,3m. 
Shuni nazarda tutish lozimki, bunda zont ishlashi vaqtida xonadagi 
havo oqimi ta’siriga duch keladi( deraza, eshik ochilishi va h.k.). Shuning 
uchun zontlarni perimetri bо‘ylab qaytarma pardalar bilan ta’minlash 
maqsadga muofiq bо‘ladi. 
Sо‘rib oluvchi zont ishlashini baholash uchun havo harorati tezligini 
о‘rnatish yetarli bо‘ladi, chunki karralik kо‘rsatgichi havo almashinuvini 
ma’lum berk hajmda tasniflashi mumkin. 
Zontning hisoblab aniqlanadigan kо‘ndalang kesimidagi tezlik miqdori 
bо‘yicha sо‘rgichli zontning samaradorligi baholanadi. 
Atrof muhitdan zont ostiga sо‘rilayotgan havo yuzasi zontning hisoblab 
aniqlanadigan kо‘ndalang kesimi hisoblanadi. 
Zontning hisoblab aniqlanadigan kо‘ndalang kesimi uning zararli 
chiqindilar manbasi ustidagi ochiq kо‘ndalang kesimi perimetrini ilgak 
badandligi 
kо‘paytmasida ifodalanadi (demak zararli chiqindilar 
chiqadigan yuzadan zont zihigacha bо‘lgan masofada). Zontning hisoblab 
aniqlanadigan kо‘ndalang kesimidagi miqdoriy qiymati quyidagicha 

---

26 
aniqlanadi: 
ah
F

1
1
(bir tomonlama ochiq bо‘lgan zontlar uchun) 
h
b
a
F
II
I
)
(


(ikki tomonlama ochiq bо‘lgan zontlar uchun) 
h
b
a
F
III
I
)
2
(


(uch tomonlama ochiq bо‘lgan zontlar uchun) 
)
(
2
b
a
h
F
IV
I


(tо‘rt tomonlama ochiq bо‘lgan zontlar uchun) 
Zontning hisoblab aniqlanadigan kо‘ndalang kesimidagi tezlikni 
fomula asosida bevosita asboblar yordamida о‘lchash mumkin, 
c
v
F
L
W
/
3600
1
1
1


(4.7) 
bu yerda:
1
L
va 
2
L
- zontning hisoblab aniqlanadigan kо‘ndalang kesimidan 
о‘tayotgan 
1
L
- havo miqdori, uzatuvchi quvurlar orqali 
chiqayotgan 
2
L
havo miqdoriga teng. 
2
L
qiymatga erishish uchun uzatuvchi quvurlardagi havo harakati 
tezligini о‘lchangan bosim tezlanishiga bog‘liqligini 
V=4/04
сек
Р
(4.8) 
formula bо‘yicha aniqlash kerak. 
Bosim tezlanishi SAGI yoki MMN mikromanometrlarda LIOT 
pnevmometrik trubkalar yoki Prandtl trubkalari yordamida о‘lchanadi. 
Uzatuvchi quvurlardagi havo oqimining о‘rtacha tezligini va uning F
2 
kо‘ndalang kesimini bilgan holda vaqt birligida, m/s havo sarfini aniqlash 
mumkin. Ushbu о‘lchash usuli siz tomondan “ Uzatuvchi quvurlardagi 
havo harakati sarfini о‘lchash” mavzusi bо‘yicha laboratoriya ishi 
о‘tkazishda о‘rganilgan edi. Olingan W
2
va F
2
qiymatlarni formulaga 
qо‘ygan holda, о‘tkazuvchi quvurlardan о‘tayotgan 
2
L
havo miqdori 
aniqlanadi. 
2
L
=
1
L
ni qabul qilgan va zontning hisoblab aniqlanadigan 
kо‘ndalang kesimini formula orqali hisoblagan holda zontning hisoblab 
aniqlanadigan kо‘ndalang kesimidagi W
1
tezlik aniqlanadi. 
О‘rnatilgan me’yorlarga (4.1-jadval) muvofiq shamollatish qurilmasi 
yaroqli ekanligi va ishlashga ruxsat etilishi haqida xulosa chiqariladi. 
4.1-jadval 
Moddalar guruhi 
Gazlarning yoki bug‘larning 
me’yoriy yо‘l qо‘yilgan 
konsentratsiyasi, mg/l 
Havo sо‘rish 
tezligi, W 
m/sek 
Havo 
almashinuvi 
karraligi, K 
I-guruh: Atseton, benzin, etil 
va butil spirtlari, sirka 
ishqori efirlari 
0,1-1,0 
0,35-0,50 
150-200 
II-guruh: Ammiak benzol, 
seruglerod, metil, dixloetan 
spirti, tо‘rtlorisli uglerod 
0,01-0,1 
0,50-0,75 
200-250 

---

27 
III-guruh: Anilin, azotachi-
malari, sinkachimalari, sera 
ishqori, serouglerod 
0,001-0,01 
0,75-1,0 
250-300 
IV-guruh: Mishyak, simob 
bug‘i, xlor, sulema, sariq 
fosfor, sianist vodorodi 
0,001 dan kam bо‘lmagan 
1,0-2,0 
300-500