Mavzu : avtomobil yo‘llarining rejasi

(24-
rasm).
Bunday qurilmalar «Viraj» deb
 ataladi.
Yo`lning bunday egri qismlarida yuqori tezlik bilan xavf-hatarsiz yurish 
imkoniyati yaratiladi va u quyidagi ibora bilan aniqlanadi (i–viraj nishobligi, 
promillada «‰»). 
)
(
*
*
i
R
g




24-rasm.
Egri yo`lda burilish (Viraj) shakli. 
L
– egrilikka o`tish qismi va o`tginchi egrilik; 
K
– aylanma egrilik; 
Δ
– kengayish 
miqdori; 

---

Qor kam yog`adigan va sirpanchiq davri kam bo`lgan hududlarda qatnov 
qismining virajdagi nishobligini 100 ‰ gacha olishga ruhsat etiladi. Nishobligi 
100 ‰ dan yuqori bo`lgan virajlar odatda tavsiya etilmaydi. CHunki ular 
hisoblangan tezlik bilan yuradigan avtomobillar uchun noqulay hisoblanib ularni 
nishoblikda surilib ketishiga sharoit tug`iladi. 
Zamonaviy yo`llarda viraj nishobligi 60 ‰ dan ortmasligi kerak 
(6-jadval).
6-jadval. 
Rejadagi burilish radiusi, 
m 
Qatnov qismining virajdagi nishobligi, ‰ 
Eng ko`p tarqalgan 
odatdagi hududlarda 
Sirpanchiq davri ko`p 
bo`lgan hududlarda 
3000 va undan ko`p 
bo`lgan I toifali yo`llar 
uchun 
Ikki tomonlama ko`ndalang shaklda 
2000 va undan ko`p 
bo`lgan qolgan yo`llar 
uchun 
Ikki tomonlama ko`ndalang shaklda 
3000 (2000) dan 1000 
gacha 
20-30 
20-30 
1000 dan 700 gacha 
30-40 
30-40 
700 dan 650 gacha 
40-50 
40 
650 dan 600 gacha 
50-60 
40 
< 600 
60 
40 
Marzalarning nishobligi yo`l qatnov qismining nishobligi bilan bir xil 
qilinadi. Yo`l qatnov qismining ikki tomonlama nishobligidan virajning bir 
tomonlama nishobligiga o`tish qismi butun viraj bo`ylab bir tekislikda qilinishi 
zarur. Bu joyni virajning o`tish qismi (otgon) deb yuritiladi. Uning uzunligi 
ko`ndalang nishoblikka bog`liq bo`lib 10-30 m atrofida olinadi. 
Radiusi 1000 m dan kam bo`lgan yo`lning egri joylarida qatnov qismining 
ichki tomoni marza hisobiga kengaytiriladi. Lekin marza kengligi I, II, III toifali 
yo`llarda 1,5 metrdan, qolgan yo`llarda esa 1 metrdan kam bo`lmasligi kerak. 
Tog`li yo`llarda yo`l qatnov qismi egrilikning tashqi tomoni hisobiga 
kengaytiriladi To`rt va undan ortiq harakat bo`laklariga ega bo`lgan yo`llarda 
qatnov qismi kengaytirilishi hisobiga bo`laklar soni ortadi.
Asosiy aylanma egriliklar yoy shaklida bo`ladi. Yo`lning to`g`ri qismidan 
egri qismiga o`tish ma`lum bir masofada bir tekisda amalga oshiriladi. Avtomobil 

---

harakatining shakli aylanma egirlikka yaqinlashganda egrilik shaklini olib uning 
radiusi cheksizlikdan yo`l egriligi radiusiga kamayishi, undan chiqayotganda esa 
kattalashishi kerak. Agar avtomobil to`g`ri yo`ldan egri joyga birdaniga o`tsa, 
qisqa vaqt ichida markazdan qochma kuch juda havfli darajaga ko`tarilib 
avtomobilni yon tomonga surishi yoki ag`darib yuborishi mumkin. Harakat 
xavfsizligini ta’minlash uchun kichik radiusli burilishlarda hisoblangan yuqori 
tezlik bilan harakatni tashkil etish maqsadida burilishning har ikkala tomoniga 
o`tish egri chiziqlari qilinadi. Ularning radiuslari o`zgaruvchan bo`ladi. O`tkinchi 
egri chiziqlar burilish radiusi 2000 m.dan ortiq bo`lmagan sharoitda qilinadi.
O`tish egri chiziq radiusi uning boshlanishida nolga, uning ohirida esa 
burilish radiusi R ga teng bo`ladi. 
Demak, o`tish egrilik chizig`i uzunligi L:
L=C/R 
bu yerda: S – doimiy son, o`tish egrilik chizig`ining birligi. 
Shunday qilib o`tish egrilik chizig`i quyidagi talablarga javob berishi kerak: 

O`tish egri chizig`ining radiusi uning boshlanishi yoki to`g`ri harakatni 
ohirida cheksizlikka teng bo`lishi va asta sekin kamayib burilish radiusiga 
yaqinlashishi kerak, bunday kamayish asta-sekinlik bilan amalga oshiriladi