O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

Xo‘jalik operatsiyasining 
mazmuni 
 
So‘mma, 
ming so‘m 
 
Hisobvaraqlar 
korrespondensiyasi 
Yozuvlarni tasdiqlovchi 
hujjatlar 
Debet 
Kredit 
 
Xodimga kompyuterni 
realizatsiya qilish aks ettirildi 
500 
4730 
9310 
Asosiy vositani hisobga 
olish inventar varaqasi, 
asosiy vositalarni qabul 
qilish dalolatnomasi 
Kompyuterning boshlang‘ich 
qiymati hisobdan chiqarildi 
1 020 
9310 
0140 
Hisoblash qaydnomasi, 
limit-zabor kartalari 
Kompyuterning hisoblangan 
eskirishi hisobdan chiqarildi 
612 
0230 
9310 
Qayta baholash qaydno-
masi, schot fakturalar 
Realizatsiyadan zarar 
aks ettirildi 
92 
9420 
9310 
Buxgalteriya hisob-kitobi, 
inventar kartochkalar, mo-
liyaviy hisobot shakllari 
Xodimdan to‘lov kelib tushdi 
yoki so‘mma xodimning ish 
haqidan ushlandi 
500 
6710 
4290 
Kirim kassa orderi, buxgal-
teriya hisob-kitobi 
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 
4. Korxona buxgalteri tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatoni aniqlab, to‘g‘ri buxgalteriya 
provodkalarini bering hamda auditorlik hisobotining asosiy vositalar bo‘limi uchun ma’lumot 
tayyorlang. 
Masala. Korxona (YAST to‘lovchi) balansida ofis mebellari to‘plami hisobga olingan bo‘lib, 
ularga bugungi kunda to‘liq amortizatsiya hisoblangan. O‘tkazilgan inventarizatsiya natijasida uni 
keyinchalik foydalanish uchun yaroqsizligi munosabati bilan hisobdan chiqarish to‘g‘risida qaror 
qabul qilindi. Mebellar to‘plamining hisobdan chiqarish paytidagi tiklash qiymati hisoblangan 
amortizatsiya so‘mmasiga teng bo‘lib, 1050 ming so‘mni, qayta baholash qoldig‘i 92 ming so‘mni 

---

 
tashkil qiladi. Korxona buxgalteri tomonidan mazkur holda to‘liq amortizatsiyalangan mebel 
to‘plamining tugatilishidan olingan daromad 92 ming so‘m (1050 - 1050 + 92), deb baholagan.
Korxona buxgalterining fikricha, korxonada to‘liq amortizatsiyalangan mebel to‘plamining 
tugatilishidan olingan daromad (92 ming so‘m) bo‘yicha YASTni hisob-kitob qilishda soliq 
majburiyatlari vujudga kelmaydi. Korxona buxgalteri tomonidan buxgalteriya hisobida mebel 
to‘plamining hisobdan chiqarilishi quyidagi yozuvlar bilan aks ettirilgan: 
 
T/r 
Xo‘jalik 
operatsiyalarining 
mazmuni 
So‘mma 
(ming so‘m) 
Hisobvaraqlar
korrespondensiyasi 
Yozuvlarni
tasdiqlovchi
hujjatlar 
Debet 
Kredit 
1 Mebellar to‘plami tuga-
tilishida tiklash qiymatini 
hisobdan chiqarish
1 030 
9310 
0140 
Asosiy vositani hisobga 
olish inventar varaqasi, 
asosiy vositalarni qabul 
qilish dalolatnomasi 
2 Mebellar to‘plamining hi-
soblangan eskirish so‘m-
masini hisobdan chiqarish 
1 000 
1080 
9010 
hisoblash qaydnomasi, 
limit-zabor kartalari 
3 8510-hisobvaraq bo‘yicha 
qoldiqni (saldo) hisobdan 
chiqarish 
62 
8310 
9310 
Qayta baholash qayd-
nomasi, schot fakturalar 
4 Mebellar to‘plamini tuga-
tishda moliyaviy natijani aks 
ettirish 
80 
9010 
9110 
Buxgalteriya hisob-ki-
tobi, inventar kartochka-
lar, moliyaviy hisobot 
shakllari 
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 
4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing.
Masala. Korxonada asosiy vositalarni tanlov asosida inventarizatsiya qilishda dastlabki narxi 
750000 so‘m, amortizatsiya 250000 so‘mlik subyekt yetishmasligi aniqlandi. Hisobot yilining 
dekabr oyida bu subyekt shartnomaga ko‘ra uning narxi 166000 so‘m amortizatsiya o‘tkazish 
paytida auditorga shartnoma va qabul topshirish akti taqdim etilgan. Auditorlik tekshiruvi 
jarayonida korxona asosiy vositalaridan bir qismini sotib yuborganligi va bu muomalalar buxgalter 
tomonidan o‘z vaqtida hisobga olingmaganligi aniqlandi. Shuningdek, ushbu xo‘jalik muomalalari 
hisobot yilining 31 - dekabrigacha bo‘lgan holati bo‘yicha buxgalteriya hisobi schetlarida aks 
ettirilmaganligi tekshiruv jarayonida ma’lum bo‘ldi. 
Talab qilinadi:
1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘liq va to‘g‘ri hisobga olinganligini 
tekshirib, ushbu muomalalar bo‘yicha auditorlik dalolatnomasini rasmiylashtiring. 
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 
4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing.
Masala. “DSHS” korxonasi mebel ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadi. Korxona 2005-yilda 
tashkil topgan. 2012-yilda mebellarni obshivka qilishga moslashgan uskuna sotib olgan va hisob 
siyosatiga muvofiq tezlashgan amortizatsiya usulidan foydalanadi.
Uskunani 2012-yildagi sotib olish bahosi 1000000 so‘m bo‘lgan. foydali xizmat muddati 5 
yil va tugatish qiymati 100000 so‘mni tashkil etgan. 
1 - yil 1000000-40 %; 
2 - yil 600000-40 %; 

---

3 - yil 360000-40%; 
4 - yil 216000-40%; 
5 - yil qoldiq-29600; 
Shu yilda amortizatsiya hisoblanishi kerak edi. Lekin xarajatlarni kamaytirish maqsadida 
buxgalter yillar yig‘indisi usulini tanlagan. 
Talab qilinadi:
1.Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 
2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 
3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 
4. Yo‘l qo‘yilgan xatolik va shu xatoliklarning korxonaga ta’sirini aniqlang? 
Masala. Chakana savdo korxonasi 160,0 ming so‘mlik bolalar assortimentidagi tovarlarni 
tekinga berdi. Tovarlarning xarid qilish qiymati - 160,0 ming so‘m. Mazkur hol qanday soliq 
oqibatlariga olib keladi keltirgan operatsiyalar buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar bilan aks 
ettiriladi: