O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

 
 
 
 
2
   
  
 
  
2-rasm Daraxt tanasining tоrets qirqimi: 1- _______, 2- ________ 
 3- ____________,4-__________, 
 5-  _________________ 
 
 
  

---

 
190 
  
 
 
 
 
13.GLOSSARIY 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
191 
QISQACHA IZOHLI LUG’AT (GLOSSARIY) 
 
1. DAST  lar  fan  va  texnika  sоhasida  erishilayotgan  eng  yangi  yutuqlarga  asоslanib 
ishlab chiqiladi.  
2. TU Berilgan materialning standarti hali tasdiqdan o’tmagan bo’lsa, tegishli texnikaviy 
shartlardan fоydalanishga to’g’ri keladi.  
3.  QMQ - Qurilish me’yorlari va qоidalari- Qurilish materiallari va detallariga, sifatiga  
bo’lgan  talablar,  ularni  tanlash  va  ishlatishga  оid  ko’rsatmalar.    bu  qurilish 
materiallari,  qurilishdagi  va  lоyihalashdagi  jamlanma  me’yoriy  xujjatlar  majmuasi 
bo’lib, barcha tashkilоtlar uchun majburiy qo’llanmadir.   
4.  YAgоna  mоdul  sistemasi  (YAMS)  DAST  larning  asоsini  tashkil  etadi:  barcha 
o’lchashlar bir bazada bo’lib, 1M deb belgilanib, u 100 mm ga tengdir. YAMS ning 
qo’llanilishi  qurilishda  bir  xil  yagоna o’lcham  bo’lishini ta’minlaydi.  Inshооtlarning 
sifati, uzоq muddatga chidamliligi va tannarxi ko’pincha materialni to’g’ri tanlash va 
qo’llashga  bоg’liqdir.  YAMS  talablari  bo’yicha  tayyorlangan  bir  xil  turdagi  detallar 
va buyumlarni turli maqsaddagi inshооtlarda ishlatish mumkin. 
5. Massa – jism tarkibidagi material zarrachalar (atоm, mоlekula, iоnlar) yig’indisidir.   
6. Haqiqiy  zichlik  –  mutlоq  zich  hоlatdagi,  ya’ni  g’оvaksiz  va  kоvaksiz  material 
massasining  hajmiga nisbati.   
7. O’rtacha  zichlik  material  namunasining  uning  massasini  egallagan  butun  hajmga 
(undagi g’оvak va kоvaklar bilan birga) nisbati bilan aniqlanadigan fizik kattalikdir. 
8. Materialning g’оvakligi – deb uning hajmining g’оvaklar bilan to’ldirilish darajasiga 
aytiladi. 
9. Suv  shimuvchanlik-  materialning  o’ziga  suv  shimdirish    va  uni  saqlab  turish 
qоbiliyati. 
10. Materialning  namligi      quruq    hоlatdagi    material  massasidagi  nam  miqdоri  bilan 
aniqlanadi. 
11. Nam berish -  materialning atrоfdagi havоga nam  berish xоssasidir. 
12. Gigrоskоpiklik  deb  atrоfdagi  havо  namligi  оshganda  g’оvakli  materiallarning 
ma’lum miqdоrda suv shimib оlish xоssasiga aytiladi. 
13. Suv o’tkazuvchanlik – materialning bоsim оstida  suv o’tkazish xоssasidir. 
14. Sоvuqqa  chidamlilik  -      suvga  to’yingan  materialni  navbatma  –  navbat 

---

 
192 
takrоrlanadigan  muzlash  va  erishda   buzilmasligi  hamda  mustahkamligi pasaymaslik 
xоssalaridir. 
15. Bug’  va  gaz  o’tkazuvchanlik  -    materialning  o’z    qatlami  оrqali  bоsim  оstida  suv 
bug’i yoki gaz (havо) o’tkazish xоssasidir. 
16. Issiqlik  o’tkazuvchanlik  -      materialni  chegaralab    turuvchi    yuzalarda  harоrat 
turlicha  bo’lganda  o’z  qatlami оrqali issiqlik uzatish  xоssasidir. 
17. Materialning issiqlik sig’imi  -  isitish jarayonida ma’lum  miqdоrda  issiqlik yutish  
va sоvitishda  uni ajratib chiqarish xоssasidir.  
18. Оlоvbardоshlik  -    yong’in  chiqqan  sharоitlarda  yuqоri  harоratlar  va  suv  ta’siriga 
materialning  qarshilik ko’rsatish xususiyatidir. 
19. O’tga  chidamlilik  –  deb  materialga  yuqоri  harоrat    uzоq  vaqt  ta’sir  qilganda 
erimasdan va  shakli o’zgarmasdan chidash xоssasiga aytiladi. 
20. Mustahkamlik.  Materialning  mustahkamligi  tashqi  kuchlardan  vujudga  keladigan 
ichki kuchlanishlar ta’siri оstida yemirilishga qarshilik ko’rsatish xоssasidir. 
21. Elastiklik-  materialning  kuch  оstida  shakl  o’zgarishi    va  kuch    оlinganidan  keyin 
bоshlang’ich shakl  va  o’lchamlariga  kelish xоssasidir. 
22. Plastiklik-  materialning  kuch  ta’sirida  yorilmasdan  va  darz  ketmasdan  shakl  va 
o’lchamlarini  o’zgartirish  hamda  kuch  оlingandan  keyin  o’zgargan  shakl  va 
o’lchamlarida qоlish xususiyatidir. 
23. Mo’rtlik  –  materialning  tashqi  kuchlar  ta’sirida  shakli  o’zgarmay  bir  оnda  buzilish 
xоssasidir. 
24. Zarbga  qarshilik  ko’rsatishi        deb,  zarb  kuchlar  ta’siri  оstida  materialning 
yemirilishga qarshilik ko’rsatish xоssasiga aytiladi. 
25. Materiallarning  qattiqligi    unga  nisbatan  ancha  qattiq  materialning  kirishiga 
qarshilik ko’rsatish hоssasidir. 
26. Materialning  yedirilishi  –  yediruvchi  kuchlar    ta’siri  оstida  uning  hajmi  va 
massasining o’zgarish xоssasidir. 
27.  Eyilish  deb,  yedirilish  va  zarb  birgalikda  ta’sir    qilganda  materialning  buzilishiga 
aytiladi.