O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi

Ҳайвонот 
Тўрт оёқли 
ҳайвонлар 
Икки оёқли 
ҳайвонлар
 
От  
Сигир  
Ит  
Қушлар  
Инсон  

---

86 
 
Aflotun  o‘z  asarlarida,  masalan  «Davlat»  kitobida  qo‘llagan  uslubini 
«dialektik» uslub deydi. Dialektikaga u shunday ta’rif beradi: «Dialektika kishilarni 
savol-javob  bera  bilishiga  o‘rgatadi».  Aflotuncha,  dialektika  savol  va  javob  bera 
olish  san’atidir.  Uni  xususan,  nutqda  qo‘llash  muhim  ahamiyatga  ega,  deydi  u. 
«Adolat», «go‘zallik»  va «qaramlilik»ni  ifodalash va tashviq etishda dialektikaning 
favqulodda  muhimligini  Aflotun  qayd  qiladi.  Aflotun  dialektika  to‘g‘risida  so‘zlar 
ekan,  u  mantiq  bayonida  ham  xizmat  qiladi.  «Parmenid»  kitobida  Aflotun 
tushunchalar,  umumiylik,  konkretlik,  ayniyat  va  qarama-qarshilik,  ko‘plik  va 
yakkalik  kabi  masalalarni  mistik  sistemasi  ruhida  ishlab  chiqqan  hamda  shu 
sababdan dialektika vakili bo‘lib tarixda o‘z nomini qoldirgan. 
Aflotun  o‘z  kitoblarida,  birinchi  navbatda,  «Davlat»  kitobida  hokimiyat, 
uning  shakllari,  aholisi,  tabaqa  va  sinflar  to‘g‘risida  ham  gapiradi.  Axloq-xulq 
nazariyasida  Aflotun,  aql-donolik,  erk-botirlik,  jasurlik,  hissiylik-oqilonalik 
kishi  xatti-harakatida  namoyon  bo‘ladi,  deydi.  Adolatlilik  esa  yuqorida  zikr 
qilingan  uch  xislat  –  donolik,  botirlik,  oqilonalikning  uzviy,  garmonik 
qo‘shilishidan tashkil topadi, deydi Aflotun. 
Aflotun  o‘zining  «Ideal  davlat»  utopiyasida 
jamiyatda  uch  tabaqa:  hokimlar-faylasuflar,  harbiylar, 
dehqon  va  hunarmandlar  bo‘lishini  aytadi.  Davlat 
hokimiyati  oqsuyaklar-faylasuflar  qo‘lida  bo‘lishi 
shart. Harbiylar-yollanma qo‘riqchilar – davlat apparati 
xodimlari  quldorlar  hokimiyatini  himoya  qilishlari 
darkor.  Dehqon  va  hunarmandlar  davlatga  zarur 
hamma 
narsa-mahsulotlarni 
tayyorlashlari 
lozim. 
Aflotun  qullarni  hatto  odamlar  qatoriga  qo‘shmaydi, 
ularni  ma’naviy  hayotdan  mahrum  maxluqlar  deb 
ataydi. 
Aflotun  yoshligida  rassom,  yozuvchi  bo‘lish  niyatida  edi,  keyinchalik  u 
faylasuf sifatida kamol topgan. Shuning uchun ham u o‘z falsafiy kitoblarida ko‘p 
badiiy  obrazlar,  uslublarni  qo‘llaydi.  Sharq  mamlakatlari,  jumladan,  Markaziy 
Osiyo  falsafasi  tarixida  ham  Aflotun  ta’limotining  ta’siri  katta  bo‘lgan.  Aflotun 
chuqur bilimli hakim sifatida yuqori baholangan.