13.1-jadval
Yer shari mintaqalarida urbanizatsiya darajasi
mintaqalar
Shahar aholisining hissasi, foizda
1900
yil
1950
yil
2000
yil
2010
Yil
2017
yil
Shimoliy Amerika
39
64
78
79
81
Lotin Amerikasi
13
41
77
77
80
Xorijiy Yevropa
35
54
76
71
74
Avstraliya va Okeaniya 30
62
74
67
69
Xorijiy Osiyo
5
17
38
42
49
Afrika
3
15
37
38
41
Dunyo bo‘yicha
14
29
48
50
54
Manbalar: Копылов В.А. География населения. Учебное пособие. - М.: Маркетинг, 1999, 1999.-c.119.
Population Refyerence Bureau. 2017 World Population Data Sheet.
o‘rni. Makrodarajadagi o‘rin shaharlar rivojlanishida, yuqori bosqichlarga
chiqishida alohida ahamiyatga ega. Biroq, bu o‘rin shaharlar taraqqiyotida ijobiy
xususiyat kasb etmasa, ular hayot faoliyati o‘zgarishsiz qolavyeradi. Ko‘plab
qadimiy shaharlarning geografik o‘rni ular umrini belgilashga xizmat qilgan, desak
xato bo‘lmaydi. Chunki, aynan shu geografik o‘rindagi noqulayliklar yer yuzidan
ko‘plab shahar va shaharchalarning yo‘qolib kyetishiga sabab bo‘lgan.
N.N.Baranskiy shaharlarning iqtisodiy geografik o‘rni ular uchun muhim
iqtisodiy ahamiyatga ega. Uni tabiiy geografik o‘rindan, ya’ni tabiiy ob’ektlarga
nisbatan tutgan o‘rnidan farqlay bilish kerak, chunki, dengiz qirg‘og‘i, tog‘
261
tizmalari shahar iqtisodiyotiga ta’sir etishi yoki etmasligi mumkin, deydi.
shaharlarning iqtisodiy geografik o‘rni (IGO‘) birqancha komponentlardan tashkil
topadi. Bular esa o‘z navbatida, yana bir necha elementlarga bo‘linib ketadi.
Jumladan:
1. Shaharlarning tabiiy geografik o‘rni:
tabiat zonalariga nisbatan o‘rni;
tabiiy resurslarga nisbatan;
2.
Sanoat –geografik o‘rni:
xom ashyo manbalariga nisbatan, ya’ni elektro enyergiya, yoqilg‘i va
hakozo;
qayta ishlash sanoti markazlariga nisbatan;
3.
Shaharlarning agro-geografik o‘rni:
qishloq xo‘jaligi xom ashyosi ishlab chiqaradigan rayonlarga nisbatan;
262
oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaruvchi rayonlarga nisbatan.
4. Transport-geografik o‘rni:
ichki muhim transport magistrallariga nisbatan;
xalqaro ahamiyatga ega transport tizimiga nisbatan.
5. Bozor-geografik o‘rni:
maxsulot tayyorlashga ixtisoslashgan tarmoq rayonlariga nisbatan;
ist’emol mollari bilan ta’minlaydigan rayonlarga nisbatan.
6. Geodemografik o‘rni:
aholi o‘sishi bilan bog‘liq rayonlarga nisbatan o‘rni;
fan, ta’lim va madaniyat markazlariga nisbatan.
7. Transport-geografik o‘rni:
ichki muhim transport magistrallariga nisbatan;
xalqaro ahamiyatga ega transport tizimiga nisbatan.
8. Bozor-geografik o‘rni:
maxsulot tayyorlashga ixtisoslashgan tarmoq rayonlariga nisbatan;
ist’emol mollari bilan ta’minlaydigan rayonlarga nisbatan.
9. Geodemografik o‘rni:
aholi o‘sishi bilan bog‘liq rayonlarga nisbatan o‘rni;
fan, ta’lim va madaniyat markazlariga nisbatan.
10. Siyosiy-geografik o‘rni:
mamlakat poytaxtiga nisbatan;
davlat chegaralariga nisbatan.
11. Harbiy-geografik o‘rni:
mudofaa ahamiyatiga ega ob’ektlarga nisbatan;
siyosiy (harbiy) konflikt o‘choqlariga nisbatan.
saharlarning mazkur geografik o‘rinlari qulayligi ularning turli soha va
tarmoqlar bo‘yicha rivojlanishiga imkon beradi.
Har bir shahar uchun eng muhim geografik o‘rni bu transport tarmoqlariga
nisbatan joylanishi bo‘lsa ham turli hududlarda IGO‘ ahamiyati bir-biridan ma’lum
darajada farq qiladi.
263
Do'stlaringiz bilan baham: |