Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

11.2.  Aholi migratsiyasining turlari va uni ifodalovchi ko‘rsatkichlar 
 
Migratsiya  juda  keng  qamrovli  va  murakkab  jarayon  bo‘lib,  uning  turli 
jihatlariga  ko‘ra:  hududiy  yo‘nalishiga,  muddatiga,  tashkil  etilgan  yoki 
etilmaganiga, qonuniy yoki noqonuniyligiga qarab turlari mavjud. 
Hududiy  yo‘nalishiga  ko‘ra  migratsiya  tashqi  va  ichki  migratsiyaga 
bo‘linadi.  
Ichki migratsiya - biror bir mamlakat, viloyat yoki ma’muriy hududiy birlik 
ichida aholining bir joydan ikkinchi bir joyga ko‘chishidir. Bu xil migratsiya ham 
o‘z  navbatida,  to‘rt  yo‘nalishga  bo‘linadi:  shahardan-shaharga,  shahardan-
qishloqqa, qishloqdan-shaharga, qishloqdan-qishloqqa. 
Tashqi  migratsiya  -  aholining  mamlakat  tashqarisiga,  jumladan,  qo‘shni 
mamlakatlar  yoki  chet  elga  ko‘chib  kyetishi  yoki  u  yerdan  ko‘chib  kelishidir. 
Tashqi  migratsiyaning  qit’alararo  va  qit’alar  ichidagi  turlarini  ham  ajratib 
ko‘rsatish  mumkin.  Tashqi  migratsiya  to‘g‘risida  gap  ketar  ekan  emigratsiya, 
immigratsiya  va  reemigratsiya  tushunchalariga  qisqacha  ta’rif  byerib  o‘tish  lozim 
bo‘ladi. «Immigratsiya - bu mamlakatga xorijiy fuqarolarning doimiy yashash yoki 
ishlash  maqsadlarida  kelishi  bo‘lsa,  emmigratsiya  esa  bu  jarayonning  teskarisidir, 
ya’ni  biror  mamlakat  fuqarolarining  doimiy  yashash  yoki  ishlash  maqsadlarida 
xorijga chiqib ketishlaridir.  
Ryemigratsiya  va  reimmigratsiya  esa  ko‘chib  kelgan  yoki  ko‘chib 
ketganlarning  kaytib  kelishi  va  qaytib  kyetishidir.  Immigratsiyada  qatnashgan 
fuqarolar immigrantlar, emmigratsiya jarayonida ishtirok etuvchilar emmigrantlar, 
deb  ataladi.  Shuni  alohida  qayd  etish  lozimki,  “Emmigrant”  va  “Immigrant” 
tushunchalari uchun xalqaro yagona ta’rif mavjud emas. Bu tushunchalar bo‘yicha 
har  bir  davlatning  o‘z  mezonlari  bor.  Masalan,  Bolgariyada  “immigrant”  shu 
davlatga  joylashish  maqsadida  boshqa  davlatdan  kelganlar;  “emmigrant”  esa 
Bolgariyani  butunlay  tashlab  boshqa  davlatga  yashash  uchun  ketganlar.  Polshada 
oldin  xorijda,  ya’ni  boshqa  davlatda  yashab,  keyinchalik  shu  davlatga  doimiy 

---

 
228 
fuqarolik  uchun  kelganlar  –  “immigrantlar”,  Polshani  butunlay  tashlab  ketganlar 
esa “emmigrantlar”, deb ataladi.  
Rossiyada  –  Rossiyaga  ishlash  yoki  o‘qish  maqsadida  1,5  yildan  ko‘p 
muhlatga kelganlar va ularning kuzatuvchilari “immigrantlar”, o‘qish yoki ishlash 
uchun  1,5  oydan  ko‘p  muhlatga  boshqa  davlatga  ketganlar  “emigrantlar”,  deb 
ataladi.  AQSHda  qonuniy  asosda  boshqa  davlatlardan  doimiy  yashash  maqsadida 
AQSHga  kelganlar  “immigrantlar”,  deb  ataladi.  “emmigrantlar”ga  esa  ta’rif 
byerilmagan»
1
.