Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

2017 yilda dunyoning yirik mintaqalarida mehnatga yaroqli yoshdagi aholi 
ulushi, foizda 
Yirik mintaqalar nomi 
jami aholiga nisbatan, % da 
Dunyo bo‘yicha 
65 
Shimoliy Afrika 
62 
G‘arbiy Afrika 
53 
Sharqiy Afrika 
53 
Markaziy Afrika 
52 
Karib rayoni 
64 
Janubiy Amerika 
65 
G‘arbiy Osiyo 
62 
Markaziy va Janubiy Osiyo 
63 
Janubi-Sharqiy Osiyo 
65 
Sharqiy Osiyo 
71 
Shimoliy Yevropa 
66 
G‘arbiy Yevropa 
66 
Sharqiy Yevropa 
70 
Janubiy Yevropa 
67 
Avstraliya va Okeaniya 
66 
BMTning «
Population Refyerence Bureau. World Population Data 2017
»
 
ma’lumotlari asosida tuzildi. 
 
Aksincha,  Sharqiy  Osiyo  (71%)  aholi  tarkibida  mehnat  resurslari  ulushini 
yuqoriligi  bilan  ajralib  turadi.  Mazkur  mintaqada  aholi  soniga  ko‘ra  dunyoda 
birinchi  o‘rinni  egallovchi  Xitoyning  joylashganligi  va  unda  tug‘ilishni  cheklash 
yuzasidan  olib  borilayotgan  faol  demografik  siyosat  natijalari  buning  sababidir. 
Bundan  tashqari,  Fors  ko‘rfazida  joylashgan  davlatlar  –  Baxrayn  (76%),  Quvayt 

---

 
219 
(75%), Qatar (82%), BAAda (80%) ham mehnat resurslari salmog‘i katta. Xozirgi 
paytda  jahon  bozorida  uglevodorod  resurslariga  bo‘lgan  talabning  ortishi 
iqtisodiyoti  neft  qazib  chiqarishga  ixtisoslashgan  ushbu  mamlakatlarning  gullab-
yashnashiga olib keldi. Iqtisodiy va demografik rivojlanish teskari mutanosiblikda 
ekanligi  bizlarga  yaxshi  ma’lum.  Shunga  ko‘ra,  mazkur  davlatlarda  tug‘ilish 
darajasi yil sayin pasayib bormoqda. 
Iqtisodiy  o‘sish    jarayonlari  jamiyatdagi  bir  qator  miqdor  va  sifat 
o‘zgarishlar  orqali  ro‘y  beradi.  Bular  orasida  aholi  bandligi  bo‘yicha  iqtisodiyot 
tarmoqlari  tarkibidagi  o‘zgarish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Iqtisodiyoti  tez 
yuksalayotgan  mamlakatlar  uchun  bandlik  va  yalpi  mahsulot  ishlab  chiqarish 
tarkibida qishloq xo‘jaligi salmog‘ining pasayishi xosdir.  
Ma’lumotlar  shuni  ko‘rsatadiki,  AQSHda  1920  yilda  70  foiz  ishchi  kuchi 
qishloq  xo‘jaligida  faoliyat  yuritgan,  1940  yilda  20  foizga  tushib  qolgan,  2000 
yildan u 3 foiz atrofida. Yaponiyada qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan ishchi kuchi 
salmog‘i 1879 yildagi 72 foiz o‘rniga, 1930 yilda 30 foizga, 1990-yillarda 8 foizga 
tushdi. Belgiyada 1846 yilda qishloq xo‘jaligida 51 foiz ishchi kuchi band bo‘lgan 
bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 1947 yilda 12,5 foizni, 1970 yilda 7 foizni tashkil etdi. Bu 
raqamlar shuni ko‘rsatadiki, mamlakat iqtisodiy rivojlanish darajasi u yerdagi aholi 
bandligining  tarmoq  tarkibi  bilan  uzviy  bog‘liq.  Bu  fikrlarni  quyidagi  jadval 
ma’lumotlari ham tasdiqlaydi (10.3-jadval).