|
9
1.4. Fuqarolik protsessual huquqining konstitutsiyaviy,
fuqarolik, oila, m ehnat, m a’muriy huquq, x o ‘jalik
protsessual va jinoyat protsessual huquqi hamda
boshqa huquq sohalari bilan aloqadorligi
F uqarolik protsessual huquqi m am lakatim iz h u q u q tizim ining
tarkibiy qism i sifatida huqu q n in g aksariyat tarm oqlari bilan o ‘zaro
a lo q ad o r hisoblanadi. A yniqsa, fuqarolik protsessual huquqi m oddiy
h uquq bilan uzviy aloqada b o ‘lib, o ‘z navbatida, m oddiy h uquq
norm asida nazarda tutilgan m ajburiyatlar boshqa shaxslar to m o
nidan am alga oshirilm agan taq d ird a h u q uqni sud orqali him oya
q ilish n in g , b o sh q a c h a qilib a y tg a n d a , fu q aro lik , m e h n a t, oila,
m a ’muriy va boshqa majburiyatlami majburiy ravishda amalga oshirish-
ning m uhim shakli sifatida e ’tiro f etiladi. U n d a n tashqari, sud yuzaga
kelgan fuqarolik ishini m oddiy h u q u q norm asi asosida hal etadi.
Biroq, m oddiy va protsessual h u q u q sohalari o ‘z aro m ustaqil va
tartibga solish predm eti va uslubiga ko‘ra turlicha hisoblanadi. M asalan,
m uayyan m unosabat, xususan, m ulkiy, shaxsiy nom ulkiy, m eh n at,
oila va boshqa sohadagi ishtirokchilam ing xatti-harakatlari m oddiy-
huquqiy sohani tartibga solishning p red m eti hisoblanadi.
F u q aro lik protsessual h u q u q in in g m o d d iy h u q u q tarm o q la ri
bilan aloqasi keng va k o ‘p to m o n la m a d ir. M o d d iy h u q u q d a fuqa-
ro lik-protsessual tusdagi n o rm a la r, x u susan, isbotlash p red m e ti,
ishning sudga taalluqliligi, sud x arajatlarid an ozo d qilish va shunga
o ‘xshash n o rm a la r m avjud. M asalan , 0 ‘z b ek isto n R espublikasi
M e h n a t kodeksining 2 6 8 -m o d d a sid a m e h n a t n izo sin i k o ‘rishni
so‘rab sudga m urojaat qilish huquqi, 269-m oddasida bevosita tu m an
(shahar) sudlarida k o ‘rilishi lozim b o ig a n m ehnat nizolari, 277-m od-
d asida xod im larn i sud x arajatlarid an ozo d qilish m asalalari bayon
etilgan. S huningdek, O ila kodeksining 4 0 -m o d d a sid a n ik o h d an sud
tartib id a ajratish, 4 4 -m o d d a sid a n ik o h d a n ajratish t o ‘g ‘risida hal
qiluv qarori ch iq a rish v aq tid a sud to m o n id a n hal etiladigan m asa
lalar, 4 5 -m o d d a sid a su d n in g n ik o h d an ajratish h a q id a hal qiluv
q arorini chiqarishida davlat boji m iqdorini belgilash, 6 2 -m o d d asid a
otalik n in g sud tartib id a belgilanishi m asalalari b ay o n etilgan.
Sud m uayyan fuqarolik ishi yuzasid an o ‘z q a ro rin i c h iq a ra r
ekan, alb atta, m o d d iy h u q u q n o rm alarin i q o lla y d i. M oddiy h u q u q
n o rm a larin in g buzilishi yoki n o to ‘g ‘ri q o lla n is h i sud hal qiluv
q a ro rin in g b e k o r qilinishiga olib keladi. U n d a n tash q a ri, fuqarolik
protsessining vujudga kelish sh a rtla rid a n biri — sudga taalluqli
10
b o ‘lgan m o d d iy -h u q u q iy n izo n in g (d a ’vo b o ‘yicha ish k o ‘rishda)
m avjud b o ‘lish id ir. B o sh q a c h a qilib a y tg a n d a , m o d d iy h u q u q
n o rm a larin in g buzilishi, b ash arti sudga him o y a qilish t o ‘g ‘risida
m u rojaat q ilinadigan b o ‘lsa, fuqarolik protsessual h u q u q in i h a ra -
katga keltiradi. M am lakatim iz huquq tizim ining tarkibiy qism laridan
biri sifatida fuqarolik protsessual h u q u q i b o sh q a h u q u q sohalari,
x u su san , K on stitu tsiy av iy , m a ’m u riy , jin o y a t-h u q u q iy so h alari
bilan h a m aloqador.
F u q aro lik protsessual h u q u q in in g K onstitutsiyaviy h u q u q bilan
o ‘z a ro aloqadorligi quyidagi ikki jih a td a n a m o y o n b o ‘ladi:
• h a r ikki h u q u q m an b a larin in g um um iyligi. M asalan, 0 ‘zbe-
kiston R espublikasi K o nstitutsiyasi K onstitutsiyaviy h u q u q n in g
a so siy m a n b a i h iso b la n a d i. S h u o ‘rin d a K o n s titu tsiy a d a odil
su dlovning eng m u h im p rinsiplari h am o ‘z ifodasini topgan;
• K onstitu tsiy av iy h u q u q n in g ay rim kichik ta rm o q la r bilan
o ‘zaro bog‘liqligi. Bu yerda gap su d larn in g tuzilishi va p ro k u ro r
n a z o ra ti h a q id a b o rm o q d a . S u d la rn in g tuzilishi b ilan fuqarolik
protsessual huquqining ayrim prinsiplari o ‘rtasida um um iylik mavjud
(x u su san , su d y a la rn in g m ustaqilligi va u larn in g faqat q o n u n g a
b o ‘y s u n is h i, o d il s u d lo v n in g faq a t s u d la r to m o n id a n a m alg a
o shirilishi va h.k.).
F u q aro lik protsessual h u q u q in in g m a ’m uriy h u q u q bilan o ‘zaro
bogMiqligi fuqarolik sud ishlarini y u ritishning m u h im tu ri b o ‘lm ish
davlat organlari va b oshqa organlar, shuningdek, m an sa b d o r shaxs
larning x a tti-h a ra k a tla ri (qaro rlari) u stid an berilgan shikoyat va
a riz ala r b o ‘yicha ish yuritish d a yaqqol k o ‘zga tash lan ad i. M azkur
ish larn in g sudga taalluqliligi m a ’m u riy h u q u q m an b alarig a oid
hujjatlarda belgilangan (m asalan, M a ’m uriy javobgarlik to ‘g ‘risidagi
kodeks va b o shq.).
F u q aro lik protsessual h u q u q i jin o y a t-p ro tse ssu al h u q u q i bilan
h a m y aqin alo q ad ad ir. Z o ta n , h a r ikki ta rm o q protsessual h iso b
lanadi va odil sudlovni am alga o sh iruvchi ayni b ir o rg an n in g —
su d n in g faoliyat ta rtib in i belgilaydi. H a r ikki ta rm o q k o ‘plab fao-
liyatning um um iy prinsiplariga ega (bevositalik, og‘zakiiik va boshq.).
U larning protsessual shakli, k o ‘pgina huquqiy institutlari (isbotlash,
ishlarni birin ch i instansiya su d id a k o ‘rib ch iq ish , sud hujjatlarini
ap pelatsiya, kassatsiya va n a z o ra t tartib id a q a y ta k o ‘rish va h.k.)
b ir-b iri bilan o ‘xshash.
F u q aro lik protsessual va x o ‘jalik protsessual h u q u q i o ‘rtasida
ju d a k o ‘p o ‘xshash jih a tla r k o ‘zga tash la n ad i (m asalan , prin sip -
11
la m in g , protsessual sh ak ln in g u m u m iy lig i). Jin o y a t protsessual
h u q u q i bilan qiyoslaganda ushbu h u q u q so h a la rid a k o ‘riladigan
n izoning xarakteri a n c h ay in bir-b irig a o ‘xshash. L ekin fuqarolik
protsessual va xo ‘jalik protsessual huquqi turli sudlarning faoliyatini
tartibga soladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
