Tirek sozler ham terminler
Globallasiw, internacionaliasiw, nou-xau, xahq arahq miynet
boliniwi, xahq arahq sawda, xahq arahq migraciya.
Takirarlaw ushm sorawlar:
1. Globallasiw tusiniginn mazmunm anlatin.
2. Globallasiw processinin tiykargi derekleri nelerden ibarat?
3. Globallasiw processi rav/ajlamwina qanday faktorlar tasir
korsetedi?
4. Jahan ekonomikasi globallasiwmin basqishiann ahlatih.
5. Globallasiw processinin unamli ham unamsiz tarepleri ne-
lerden ibarat?
31
6. Jahan ekonomikasimn globallasiw darejesin qanday
korsetkishler jardeminde anlatiw mumkin?
Test sorawlan
1. J a h a n ekonomikasimn globallasiwi - ...
A) barhq mamleketler tarepinen milliy ekonomikani qorgawga
qaratilgan jumislarm kusheyttiriliwin anlatadi.
B) dunya maydaninm birden bir aymaqqa aylaniwm anlatadi
ham bunda tovar ham xizmetler, kapital, informaciyahqlar
agiminin erkin hareketi juzege keledi.
C) tek gana milliy ekonomika shenberindegi finanshq
qatnasiqlardi ahlatrwshi tusinik bohp esaplanadi.
D) jahan koleminde tovarlar, xizmetler ham kapital hareketinin
erkinligin shegaralawga qaratilgan ilajlar sistemasm anlatadi.
2. Jahan ekonomikasimn globallasiw darejesin qanday
korsetkishler jardeminde anlatiw mumkin?
A) karxanalardagi finanshq korsetkishlernifi ozgeris dinamikasi
arqali.
B) xahq arahq tovarlar ham xizmetler islep shiganw kolemi,
tuwridan tuwri shet el investiciyalar kolemi, kapitaldm xahq arahq
oraylasiwi kolemi, xahq arahq fond bazarlan kolemi, energetika
resurslarm islep shiganw kolemi ham dinamikasi arqali.
C) xahq arahq tovarlar ham xizmetler islep shiganw kolemi,
tuwridan tuwri shet el investiciyalar kolemi, kapitaldm xahq arahq
oraylasiwi kolemi, xahq arahq fond bazarlan kolemi, valyuta
bazarlan kolemi ham dinamikasi arqali.
D) mamleketlerdegi kommerciyahq bankleri kapitah kolemi
ham dinamikasi arqali.
3. Jahan ekonomikasi globallasiwmm basqishlan qaysi
qatarda tuwri korsetilgen?
A) I basqish - 1870-1920-jillar, II basqish - 1920-1970-jillar,
III basqish - 1970-jildan hazirgi dawirine shekem
B) I basqish - 1910-1920-jillar, II basqish - 1925—1975-jillar,
III basqish - 1975-jildan hazirgi dawirine shekem
C) I basqish - 1890-1920-jillar, II basqish - 1945-1970-jillar,
III basqish - 1970-jildan hazirgi dawirine shekem
32
D) I basqish - 1890-1920-jillar, II basqish - 1945-1960-jillar,
III basqish - 1960-1975-jillar, IY basqish - 1975-jildan hazirgi
dawirine shekem
4. Globallasiw processinde rawajlandinwsm tiykargi
faktorlar qaysi qatarda toliq ham tuwri keltirilgen?
A) islep shiganw, ilim-texnika ham texnologiyahq faktorlar,
sawda faktorlar
B) islep shiganw, ilim-texnika ham texnologiyahq faktorlar,
sholkemlik faktorlar, ekonomikahq faktorlar, informaciyahq
faktorlan
C) islep shiganw, ekonomikahq faktorlan, informaciyahq
faktorlan, ishki faktorlar
D) sirtqi faktorlar, sawda faktorlar, investiciyahq faktorlar,
tikkeley ham janapay faktorlar
5. Makroekonomikahq darejedegi globallasiw - ...
A) mamleketler ham integraciyahq birlespelerdiii
ekonomikaliq aktivligin asinp, sawda ham investiciya
qatnasiqlarmdagi tosqmhqlardi qaplastugan jagdayda erkin sawda
onnlarm sholkemlestiriw tiykarmda juzege keledi
B) mamleketler ham integraciyahq birlespelerdin
ekonomikahq xizmetin paseytip, sawda ham investiciya
qatnasiqlarmdagi tosqmhqlardi juzege keltiriw tiykarmda payda
boladi.
C) milliy ekonomikalardni ishki xojahq qatnasiqlarmda payda
boladi.
D) xahq arahq sholkemlestiriw iskerligin kusheyttirip, olardih
jahan xojahgin qadagalaw funkciyasmda payda boladi.
33
3-bap. JAHAN FINANSLIQ-EKONOMIKALIQ KRIZISI
3.1. Ekonomikahq cikl hareketi ham finansliq krizis: mazmuni
ham qasiyetleri
3.2. Xaliq arahq fmans bazarmda krizisler juzege keliw
faktorlan ham koncepsiyalan
3.3. Jahan finansliq-ekonomikaliq krizisi juzege keliwinin
tiykargi sebepleri
3.1. Ekonomikahq cikl hareketi ham Onanshq krizis:
mazmuni ham qasiyetleri
Finansliq krizis - ekonomikanm bir bolegi bolgan fmans
sistemasmda spekulyativ yaki sap rnonetar faktorlar tasirinde
krizistin juzege keiiwin anlatip, fmans sistemasin jahadan
reformalaw zararligin asirsa, ekonomikahq krizis putkil
ekonomikan» izden shigargan, sonhqtan oni qayta tiklew,
modernizaciyalawdi payda qiladi. Bunnan kelip shigrp,
ekonomikahq krizis finansliq kriziske sahstirmah kolemi ham
unamsiz tasiri tarepinen bir qansha qawipli boladi.
Zamanagoy ekonomika paninde ekonomikaliq cikllerdin
koplegen turleri korilip otilse de, elege shekem birden bir
sheshimge keltirilmegen. Solay bolsa da, ekonomikahq
adebiyatlarda ekonomikaliq cikllerdin tomendegi tort turi ken
tarqalgan:
- Kitchin cikli (tovar zapaslan cikli, uzmhgi 2-4 jil);
- Jugler cikli (biznes cikli, uzmhgi 7-12 jil);
- Kuznec cikli (qunhs cikli, uzmhgi 16-25 jil);
- Kondratev cikli (uzm cikller, uzmhgi 40-60 jil). Kitchin cikli
korporaciyalar tovar materialliq zapaslarmm bazardagi talap ham
usinis ozgeriwine saykes turde terbelisi natiyjesinde juzege kelse,
Jugler cikli daslep sanaattagi tiykargi kapital amortizaciyasi
muddetleri menen beigilenedi. Kuznec ciklinin juzege keliwinde
qunhs, tuwiliw ham migraciya, yagniy demografiyahq faktorlar
ahmiyetli orm tutadi.
Kondratev cikli tiykarmda jatiwshi kapitaldm jiynahw,
oraylasiw, boliniw ham qadirsizleniw mexanizmi bazar
34
ekonomikasi rawajlamwmin ahmiyetli fakton esaplamp, cikldin
paseyiw tolqminan koteriliw tolqimna otiwi ham, 6z nawbetinde,
jaha cikldin koteriliw fazasma otiwin tamiyinlewge xizmet qiladi.
Ekonomikahq cikldin tiykargi fazalan koteriliw, krizis,
depressiya ham j one listen ibarat.
Cikllik terbelislerde izleniw obyekti sipatmda uyrengen qatar
ekonomist ahmlar cikllerdin juzege keliwine sebep bohwshi
faktorlar sipatmda ten salmaqliq modelleri tiykarmda jatqan
faktorlardi ajiratip korsetedi (3.1-kestege qaran).
3.1-keste
Ekonomikadagi ten salmaqliq ham terbelis processlerin
Faktorlar
Islep shiganw
faktorlan
Talap ham
usmis
Pui, kredit
rnvestitsiyalar
ham jamgarma
sarakterlewshi tiykargi i
Korsetkish-
ler
Onim (Y);
Qarejetler (S)
Talap (X);
Usmis (Y)
Barhq
tolemler
summasi
(MV); Barhq
tovarlar
bahalan sum-
masi (PQ);
Investi tsiyaSar
(T); Jamgarma
(S);
Ekonomi-
kahq osiw
Y>C
X>Y
MV>PQ
I>C
aktorlar
Ekonomi-
kahq ten
salmaqliq
Y=C
X=Y
MV=PQ
I=C
Ekonomi-
kahq krizis
YXMV< PQ
KS
35
Isbilermenlerdm
kutiwleri
Konyunktura
jagdayi
bansmdagi
magliwmat
Konyunk-
tura
bansmdagi
toliq
magliwmat
Bazar
ten
salmaqligi
bansmdagi
magliwmat
Konyunktura
bansmdagi
maghwmattin
jeterli
emesligi
Finanshq krizis sistemali turde fmans bazarian, fmans sekton
sholkemleri, pul aylanisi ham kredit, xaliq araiiq finans, mamleket,
municipal ham korporativ fmansti qamtip ahwshi krizis bohp,
mamlekettegi ekonomikahq aktivlik ham xahqtin turmis darejesine
unamsiz tasir korsetedi. Gnin fmans sekton ham fmans
bazarlarmda juzege keliwi procent stavkasmm artiwi, bank ham
banklik emes sholkemler tolem qabiletinin paseyiwi, mashqalah
aktivler salmaginin artiwi, ekonomika ham uy xojahqlarma
beriietugm kreditler koleminin qisqanwi, bankrothqtm shinjirli
baylamwi, qimbat bahah qagazlar bazanmn ken kolemli paseyiwi,
tolem sistemasmm kriziske ushirawi, tolernsizdin koleminin artiwi,
osiwshi qimbat bahah qagazlar bazarmda iri kolemdegi ziyanlardin
juzege keliwi, fmans bazan ham finans sholkemleri likvidliginin
tusip ketiwi, domino effekti arqah bolsa bank qarjilarmm payda
bohwi siyaqli aqibetlerge ahp keledi.
Xaliq arahq finans tarawmda finanshq krizistin juz beriwi
milliy valyuta almasiw kursimh tartipke sahp bolmas darejede
paseyiwi, mamleketten kapitaldin ken kolemde shigip ketiwi,
mamleket ham korninerciyahq sholkemleri sirtqi qanzi ham olar
boymsha muddeti otken qanzdarhq koleminin artiwi, sistemali
risktin xaliq arahq bazarlar ham basqa mamleketier fmans
bazarlarma koshiwine sebep boladi.
Pul qatnasiqlan tarawmda finanshq krizis bahalardin keskin
turinde koteriliwi ham onm turaqh inflyaciyaga aylamwi, milliy
valyutadan qashqan ham mamleket ishkerisinde sirt el rezerv
valyutalardan paydalaniw koleminin artiwi («doliarlasiw» processi
ham «dollar fetishizmi»nin artiwi) siyaqli unamsiz aqibetlerge ahp
keledi.
Sonday-aq, finanshq krizis mamleket fmansi tarawmda
mamleket altm-valyuta zapaslan ham mamleket turaqlastinw
36
fondlan qarjilan koleminin keskin kemeyiwi, mamleket byudjeti
deficitinin payda bohwi yaki deficit koleminin sezilerli darejede
artiwi, sahqlar jiynahwinin paseyiwi, mamleket ishki qanzmin
artiwina sebep boladi.
Finans bazanmn bir segmentinde juzege kelgen sistemali
riskier (jeke jagdaydagi krizis) onm basqa segmentlerine tarqalar
eken, sistemali risk mexanizmi arqah putkil finans-kredit
sistemasm kriziske baslaydi.
Jeke jagdaydagi krizisierge tomendegiler tiyisli:
1. Qimbat bahah qagazlar bazarmdagi krizis - qimbat bahah
qagazlar bahasmm keskin paseyiwi, bazar likvidliginin tusip
ketiwi, procent stavkalarmm birden artiwi menen juz berip, krizis
processierinin jane de terenlesip, ken kolemdegi finanshq kriziske
aylamwma sharayat jaratadi. Usi krizis «sabin kobikleri», qimbat
bahah qagazlar bahasmm osiwi yaki paseyiwine qaratilgan
spekulyativ oymlar menen baylanish bohwi mumkin. Bunday
turdegi krizisler, adette, bazaliq ham osiwshi (derevativler) finans
instrumentleri bazarlarma parallel turde amelge asinlgan
spekulyativ hujimler natiyjesinde juzege keledi;
2. Qariz minnetlemeler menen baylanish krizisler - finanshq
krizislerdin daslepki sebeplerinen biri bohp, iri qariz ahwshilar
topan, tiykarman, mamleket (eger xaliq arahq qariz krizisi bolsa)
yaki iri kommerciyahq ham investiciya bankleri algan qarizlan
boymsha tolemlerdi amelge asinw mumkinshiligine iye bolmay
qaladi ham olarda defoltqa jeteklewshi iri mugdardagi ziyanlar
qaliplesedi. Iri xaliq arahq qanzdarhq krizisi XX asirdin 80-
jillarmda juz bergen bohp, qatar rawajlanip atirgan mamleketier
joqan daramath sanaat marnleketlerinen tartilgan qarizlan boymsha
tolemlerdi amelge asira almay qalgan edi;
3. Valyuta krizisleri, finans bazanmn basqa segmentlerinde
krizis jagdaylarmm kobeyiwin tamiyinlep, bir valyutanin basqa
valyutaga sahstirrnah almasiw kursinin keskin ozgeriwi xaliq arahq
finans ham ishki ekonomikadagi ekonomikahq paydalar
sistemasmm sezilerli darejede qayta duziliwine, tolem balansi
mashqalalannin juzege keiiwine ahp keledi;
4. Bank krizisleri, domino effektine tiykarlangan bank sekton
krizisleri bohp, qatar bankierde mashqalah aktivlerdin jamleniwi
37
ham olar tolem qabiletinin paseyip ketiwi bank qaweterge,
amanatlardm keii kolemde bank sistemasman qaytanp alimwina,
bankler araliq kreditler koleminin keskin kemeyiwine sebep boladi
ham banklerge salistirmah iseniirinin paseyiwi negizinde bankler
tarepinen tolemler koleminin qisqariwina, natiyjede, tolem
sistemasi jane finans bazari krizisine alip keledi;
5. Likvidlik krizisi, likvidlik riskinin artiwi, finanshq
jagdaydm jamanlasiwi menen baylamsli turde tolemlerdi amelge
asiriw imkaniyatm qisqa waqit ishinde jogahwin anlatrp,
makroekonomikaliq darejede tolem sistemasmdagi qitshihq, omn
tiykarm sholkemlestiriwshi banklerde likvidliktin keskin paseyiwi,
xaliq xojahgmdagi esap-sanaqlar uzliksizligin tamiyinlew ushm
ekonomikada pul qarjilarmm sezilerli darejede jetispewshiligi
esaplanadi.
Finanshq krizis, adette, bazar ekonomikasi jagdaymdagi
mamleketlerde (emerging markets) tomendegi parametrler menen
klassifikaciyalanadi:
- akciyalar bazari kapitallasiwmin 20% dan artiqqa paseyiwi;
- obligaciyalar koleminin bazar qum boymsha ishki ham sirtqi
bazarlarda 15% dan artiqqa qisqanwi;
- bazar procent stavkasmm 20% dan artiqqa artiwi;
- jillik inflyaciya qaddinin 20% dan artiqqa osiwi;
- shet elge shigip ketetugm kapital mugdarmin 30% dan
artiqqa kobeyiwi;
- milliy valynta almasiw kursimn 15% dan artiqqa paseyiwi;
- Orayliq bank altm-valyuta zapaslarmm 20% dan artiqqa
kemeyiwi;
- bank sekton depozit bazasmm 10% dan artiqqa kemeyiwi;
- ishki kreditler koleminin 10% dan artiqqa qisqanwi.
Rawajlamp atirgan mamleketlerge finanshq krizistin tez qaddilerde
tarqahwmm ahmiyetli sebeplerinen biri sonda, qandayda bir
rawajlamp atirgan mamlekettin krizisge ushirawi shmjirli reakciya
arqah investorlardi sol mamleketke uqsagan (risk darejesi sonday
bolgan) mamleketlerdin qimbat bahah qagazlarman waz keshiwine
majburleydi.
38
3.2. Xahq arahq finans bazarmda krizisler juzege keliw
faktorlan ham koncepsiyalan
Hazirgi kunde xaliq arahq finans bazarmdagi kxizislerdin
juzege keliwi ham olardi saplastinw bansmda bir qatar
koncepsiyalar duzilgen.
Finanshq «kobik»ler koncepsiyasi. Adette «kobik» haqqmda
soz barganda, belgili aktivtin bazar bahasi omn fundamental
bahasman keskin artip ketiwi tusiniledi. Aktivtin fundamental
bahasi bolsa, usi aktiv keltiretugm barliq daramatlardm agimdagi
bahasi bohp esaplanadi.
Ekonomikahq adepiyatlarda finanshq «kobikler teoriyasinda
bazardm «korinbes qol» arqah 6zin-6zi basqanwi ham
psixologiyahq faktorlar arqah krizistin kelip shigivvma 6z aldma
itibar beriledi. Finans tarawmda investorlardin tiykarlanbagan
paydam kutiwleri «kobik»lerdin qaliplesiwine alip keledi ham bul,
6z nawbetinde, usi tarawds kriziske tayarlawshi mexanizm bohp
xizmet qiladi.
Kapitaldm haqiyqatta artiwi payda esabman boladi, bul bolsa
akciyalardin bazardagi qolayhgm asiradi. f3azar qatnasiwshilan
bahalar koteriliwine finanshq operaciyalardi amelge asiradi,
natiyjede kapital jane de kobeyedi, bul process qayta-qayta
takirarlana beredi ham natiyjede finanshq «kobik»ler payda boladi.
Finanshq «kobik»lerdi tohgmsha amqlaw ushm zamanagoy
qimbat bahali qagazlar bazarmdagi talap ham usmisqa tasir etiwshi
barliq faktorlar esapqa aliniwi kerek.
«Tamiyinlenbegen dollarlar» koncepsiyasi. Bul koncepsiyanm
mazmuni AQSHtm jahande iri qarizdar mamleketke aylaniwi
menen baylamsli. Sol payitta, putkil dunya mamleketlerinin tolem
balansindagi muwapiqsizhqlar, eksport tovarlan basekige
shidamhgin saqlap tunw ushm sirt el valyuta zapaslarm jamganw
sharalan da sebep bolgan. Usi zapaslar, 6z nawbetinde, AQSH
qaznashihq obligaciyalan ham basqa qimbat bahah qagazlar.ma
investiciya qilmdi.
Koncepsiyaga muwapiq, ozinde AQSH dollanndagi aktivlerdi
iri kolemde saqlawshi mamleketler belgili bir sebeplerge qaray
olardi ahwdi toqtatiwi aqibetinde xahq arahq finans sistemasmda
ken kolemli krizis hawij ahwi mumkin.
39
XX asrdin 70-jillanna kelip Bretton-Vuds valyuta sistemasi
biykar qilmgarman son, valyutalar dereyativleri menen birge
ozlerinin altm tiykarman ham tamiynatman uzilip qaldi.
Monetaristlik pikirler (M.Fridmen ham b.) tiykannda korilgen
Yamayka valyuta sistemasi finans ormlarma puldi basiw
uskenesinen maksimal darejede paydalaniw, valyuta derevativleri,
elektron pullardi sholkemlestiriw, jasalma kapital esabman iri
mugdardagi tamiyinlenbegen dollarlardi ham AQSH qazna
mirmctlemelerin jahan finans sistemaga kiritiw imkaniyatm berdi.
Natiyjede jahan finans sistemasmda qagaz piramidasi, «finansliq
kobik», yagniy «tamiyinlenbegen dollarlar» qaliplesti. 6z-6zinen
finans sekton ham ekonomikanm real sekton ortasmdagi ten
salmaqhq buzildi, yagniy uzilis juz berdi.
«Erkin bazar ekonomikasi krizisi» koncepsiyasi. Usi
koncepsiyamn tiykannda erkin bazar ekonomikasimn 6zin-6zi
natiyjeli tartipke salmawligi, mamleket tarepinen tartipke sahwdin
jeterlishe emesligi siyaqli pikirler jatadi. Demek, bul koncepsiyani
qollap-quwatlawshilar finansliq erkinlestiriw, erkin bazar
ekonomikasm sin astina aladi.
Belgili, Ulh Depressiya dawirinde (1929-1933) bazar
ekonomikasi 6zin-6zi natiyjeli tartipke sahwdi amelge asira almadi.
Dj.Keyns klassikahq teoriya qarsi bolgan tomendegi eki jagdaydi
tiykarlawga muwapiq boldi. Birinshi, ekonomika waqtimn qalegen
momentinde basekili ten salmaqhqta bolmaydi, yagniy «korinbes
qol» 6z jumism islemeydi. Ekinshiden, ekonomikanm qaysi
darejede boliwm jalpi talap belgileydi. Dj.Keyns pikirinshe,
mamlekettih jalpi ishki onim tutiniwshilar, investorlar ham
hukimettin tovarlar ham xizmetler satip aliwga qanshelli tayar
ekenligi menen belgilenedi.
4
Monetarizm wakilleri krizisti pul qasiyetine iye bolgan sebepler
menen tusindiredi. Krizistin monetaristlik koncepsiyasi tiykannda
puldin mugdarhq teoriyasi jatadi. Monetaristlerdin pikirinshe,
mamlekettegi pul usinisi ustinen mamleketlik qadagalawdi
tamiyinlew baha turaqhgi ham ekonomikanm osiw qaddilerin
saqlap qahwdm tiykan bolip xizmet qiladi.
4
Keynes, J. M. The Theory о f Employment, Interest, and Money (New York:
Harcourt, 1936). p.-37.43
40
Ekonomikadagi cikllik terbelisler koncepsiyasi. Kopshilik
ekonomistler ekonomikanm cikllik xarakterge iye ekenligin
krizisler juzege keliwinin tiykargi sebebi sipatmda korsetedi.
Haqiyqattanda, ekonomika turaqh ozgerip, terbelip turadi.
Maselen, jaz juda issi kelse, muz qaymaqqa bolgan talap artadi
ham onih islep shiganw kolemi kobeyedi. Biraq bul terbelisti
biznes cikli sipatmda korip bolmaydi. Sebebi bul bir sanaat
tarmagmdagi qisqa muddetli osiw esaplanadi. Eger adamlar muz
qaymaq ushm kop pul sanplasa, olardin sayaman satip aliwga
sanplaytugin pullari kemeyedi. Basqasha aytqanda, muz qaymaq
islep shiganw kolemi joqanlasa, sayaman islep shiganw sanaatida
paseyiw baqlanadi. Baha mexanizmi bolsa olardin qaytadan ten
salmaqhgm tamiyinleydi. Biraq, om qaytadan ten salmaqhqqa
keliwi ushm belgili muddet kerek boladi.
Finansliq krizisti juzege keltiriwshi faktorlar. Spekulyativ
kapital finansliq aktivler bahasmdagi terbelisler esabman daramat
aliw ushm payda bolip, ol ozinde joqan likvidli qisqa muddetli
qoyilma, bazardagi ortasha daramatlarga sahstirmah joqan
daramatli, riskligi joqan bolgan investiciya siyaqli qasiyetlerdi
sihdiriwi bazardagi qolayhgm asmp, olar menen operaciyalar
koleminin kobeyiwine sebep boladi.
Finans bazanndagi spekulyativ kapitaldm mamleket islep
shiganwm qarjilandmwga qosatugm ulesi derlik joqligi
ekonomikaliq izertlewlerde 6z tastiyigm tapqan bolip, spekulyativ
kapital finans bazarinm barhq segmentlerinde tohq amqlangan.
Investorlar derevativler bazanndagi daldalshilardan riskti
kemeyttiriw, kurslar ozgeriwindegi riskti qamsizlandinw ushin
paydalaniladi. Bunday pitimlerde xedjimi kontragenti sipatmda
spekulyant riskti 6z juwapkershiligune aladi. Sonm ushm finans
bazarmda ham xedjirler, ham spekulyantlar boliwi talap etiledi,
olarsiz kefi kolemli, likvidli bazar rawajlanbaydi. Finansliq aktivler
vaiyutah, procentli, kreditli, likvidli, operacionhq, mzamlardin
ozgeriwi, esap-sanaqlardi tartipke salmiwi ham basqa bir qatar
risklerdi ozinde qamtip aladi. Bazardm har qanday qatnasiwshisi
ham bunday risklerdi barhgin qabil qiliwga tayar bolmaydi. Olar
derevativlerden paydalangan jagdayda risklerdi qayta gruppalawi
41
ham saplastmwi mumkin. Derevativler investorlardin 6z aldma
risklerin putkil ekonomikaga tarqatti ham natiyjede putkil
ekonomikaliq-finanshq sistema turaqsizbgi kusheydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |