|
Masalan,
100
,4/"
Toshkent viloyatida joylashgan meteorologik stansiyalarning va gidrologik postlaming
ko’rsatkichlari asosida diagramma tuzilib, shu hududning ob-havosi va suvi to’g’risidagi
ma’lumotga ega bo’lish mumkin.
#"*"1
-
c
/'"V
Да?1, fs/sirnwnr ой*ш тимп^мтути
it* UH СгС^:ЬИКНинГ 5ШНД1ШГИ
1,5*C CVS ТШЕРДТУРШГА
TYFPK КЕЛДДи
-tf*
субининг июнь ой»даги уртачв,
ТИЯПЕРАТУГ КСИ
Даре сувининг апрель онидаги угачд тешршщи
($ДРШГ|Д МУ5ЯкРНИКГ ТУШ, эригдк
шти) ’
3-rasm. Bir joyga tegishli diagrammalar usuli.
Bu usul yordamida daryo suvining haroratini, muz erish vaqti va suv sathini oylik
o’zgarishini ko’rsatish mumkin.
“Atirgul” ko’rinishida, ya’ni grafiklar ko’rinishida hodisalar kattaligi va
yo’nalishining takrorlanuvchanligi (ehtimolini) taqsimlanishida bir joyga tegishli
diagrammalar usuli turli yo’nalishdagi shamol tezligi va takrorlanishi (4-rasm), dengiz
oqimlarining tezligi va takrorlanishi kabilarni tasvirlashda qo’llaniladi.
4-rasm. Shamolning takrorlanishi va tezligini tavsiflash uchun bir
joyga tegishli
diagrammalar usulining qo’llanilishi
101
“Atirgul’larni rasmiylashtirish g’oyatda turlicha (5-rasm). Masalan, 5- rasmdagi
shamol guli quyidan o’ngda tegishli stansiya rayonida uchun turli balandliklarda shamolning
takrorlanishini ko’rsatadi; uning o’qlari (sakkiz burchakning har tomonida beshtadan)
atirgul markaziga yo’nalgan va (soat strelkasi bo’yicha) muayyan balandliklardagi, masalan
0,5, 1, 2, 3, 4 km balandlikdagi shamollarni ifodalaydi; shamolning takrorlanishi foizlarda
berilgan va sakkizburchak tomondan o’lchanadigan o’q uzunligi bilan tasvirlangan;
atirgulning ichidagi raqamlar muayyan balandliklar uchun shtil (shamolsiz) foizini
ko’rsatadi.
5-
rasm. Hodisalar kattaligi va yo’nalishining takrorlanishi grafigi -
“atirgul”larning har xil turlari
Ba’zida diagrammalar ma’lum maydonlardagi, masalan oldindan o’rnatilgan kattalik
(masalan, o’n gradusli) gradus kletkalri doirasidagi kuzatuvlar umumlashtiriladi hamda
ularning markazlarida joylashtiriladi. Ushbu holatda diagrammalar yoppasiga tarqalgan
hodisalarning fazoviy o’zgarishi haqida fikr yuritishga imkon beradigandek ko’rsatiladi. Bu
turdagi grafiklar nodavriy hodisalar yo’nalishi, misol uchun muayyan mintaqa doirasida
tektonik yoriqlar asosiy yo’nalishlarining takrorlanishi xarakterini aniqlash va
umumlashtirishda ham ishlatiladi.
Adabiyotlar ro„yxati
1.
Мирзалиев Т. Картография. - Тошкент: Уз МУ, 2006.
2.
Асомов М., Мирзалиев Т. Топография асослари ва картографиядан
лаборатория машгулотлари. - Тошкент: Укдтувчи, 1990.
3.
Берлянт А.М. Картоведение. - Москва: «Аспект пресс», 2003.
4.
Плишкина О.В. Практикум по картографии. - Улан-Удэ: Изд.-во ВСГТУ,
2006.
5.
Мирзалиев Т., Мусаев И. Картография. - Тошкент: Зиёнур, 2007. - 160 б.
6.
Mirzaliyev T., Safarov E.Yu., Egamberdiyev A., Qoraboyev J.S. Kartashunoslik.
- Toshkent, 2012.
102
7.
Салищев К.А. Картоведение. - Москва, 1990.
8.
Menno-Jan Kraak, Ferjan Ormeling. Cartography: Visualization of Geospatial
Data. Printed and bound in Great Britain by Ashford Colour Press Ltd, Gosport, Hants.
London, 2010. /www.pearsoned.co.uk
Mustaqil ta’lim mavzulari
1.
Bir joyga tegishli diagrammalar usulining ahamiyati.
2.
Bir joyga tegishli diagrammalar usuli ishlatiladigan kartalar.
Nazorat savollari
1.
Bir joyga tegishli diagrammalar usuli deganda nimani tushunasiz?
2.
Bu usul bilan qanday voqea-hodisalar tasvirlanadi?
3.
Bir joyga tegishli diagrammalar usulining belgilar usulidan farqi nimada?
4.
Bir joyga tegishli diagrammalar usulida qanday grafiklardan foydalaniladi?
5.
Bir joyga tegishli diagrammalar usuli asosan qanday kartalarni tuzishda ishlatiladi?
6.
“Shamol guli” nima?
Test
1.
Qaysi usulda haroratning yillik o’zgarishi, oylar bo’yicha yog’in miqdori, qor
qoplami dinamikasi, daryo oqimining yillik taqsimlanishi, shamol yo’nalishi va kuchi
Glossariy
Atamaning
o’zbek
tilida
nomlanishi
Atamaning
ingliz
tilida
nomlanishi
Atamaning rus
tilida
nomlanishi
Atamaning ma’nosi
Bir joyga tegishli
diagrammalar
usuli
Way of the
localised
diagrammes
Способ
локализо
ванных
диаграмм
ma’lum nuqtalarga to’g’ri keltirilib
joylashtirilgan
diagrammalar,
uzluksiz va chiziqli tarqalgan
mavsumiy
va
boshqa
davriy
hodisalarni - ularni rivojlanishi,
miqdori, davom etishi, qaytalanishi
va boshqa diskret tavsiflash uchun
keng
ishlatiladigan
kartografik
usul.
Miqdor
ko’rsatkichlar
Quantity
indicators
Количес
твенные
показатели
Muayyan
hodisa
(jarayon,
obyekt)ning kattaligi, hajmi kabi
xususiyatlarini
ifodalovchi
ko’rsatkichlar.
Diagrammalar
Diagrammes Диаграммы
Voqea-hodisalarni
ko’rgazmaliligini oshirish, ularni
taqqoslash va umumlashtirishga
imkon beruvchi grafik shakllar.
103
kabilar tasvirlanadi?
a)
chiziqlar usuli
b)
bir joyga tegishli diagrammalar usuli
c)
belgilar usuli
d)
areallar usuli
2.
Qaysi usul ma’lum nuqtalarga to’g’ri keltirilib joylashtirilgan diagrammalar,
uzluksiz va chiziqli tarqalgan mavsumiy va boshqa davriy hodisalarni-ularni
rivojlanishi, miqdori, davom etishi, qaytalanishi va boshqa diskret tavsiflash uchun
keng ishlatiladi?
a)
bir joyga tegishli diagrammalar usuli
b)
kartodiagramma usuli
c)
belgilar usuli
d)
kartogramma usuli
3.
Bir joyga tegishli diagrammalar usuli uchun eng xos jihat qaysi?
a)
nuqtalar tutash maydonlami
xususiyatlarini o’zida
eng
yaxshi aks
ettiradigan butun hudud bo’ylab joylashtiriladi.
b)
nuqtalar
turli maydonlar
xususiyatlarini o’zida
aks
ettiradigan
izoliniyalarda tanlanadi.
c)
nuqtalar tutash maydonlarni
xususiyatlarini o’zida
eng
yaxshi aks
ettiradigan punktlarda (masalan, meteostansiyalarda yoki gidropostlarda) tanlanadi.
d)
nuqtalar tutash maydonlar xususiyatlarini o’zida aks ettiradigan alohida areallarda
(masalan, eng ko’p va eng kam tarqalgan hududlarda) tanlanadi.
4.
Bir joyga tegishli diagrammalar usulining afzallik va qulayligi nimada?
a)
Diagrammalarning ichki strukturasi xilma-xilligi
b)
Turli xil ranglardan foydalanish imkoniyati mavjudligi
c)
Ko’plab diagrammalarda bir qancha ko’rsatkichlarni joylashtirish va taqqoslash
mumkin
d)
Bitta diagrammada bir qancha ko’rsatkichlarni joylashtirish va taqqoslash mumkin
104
1-rasm.
Oltoy o’lkasi qishloq aholisini kartalashtirishda nuqtalar usulining
qo’llanilishi
Ma’ruza 17. Voqea va hodisalarning geografik tarqalishini statistik ma’lumotlar
asosida tasvirlashda nuqtalar usulidan foydalanish
Reja:
17.1.
Nuqtalar usuli mohiyati.
17.2.
Nuqtalar usulining ishlatilishi.
Tayanch iboralar: nuqtalar, nuqtalar usuli, areallar usuli, mavzuli kartalar,
sotsial-iqtisodiy hodisalar, ko 'rgazmali tasavvur.
17.1. Nuqtalar usuli mohiyati
Nuqtalar usuli aholi, ayniqsa qishloq aholisi, ekin maydonlari, chorvachilik kabi
ommaviy joylashgan hodisalarni kartalashtirishda ishlatiladi. Kartalashtirilayotgan
hodisaning muayyan miqdordagi obyektlarini (birliklarini) kartada tegishli hodisa haqiqatda
joylashgan yerda joylashtiriladigan nuqtalar yordamida beriladi. Natijada kartada teng
kattalikdagi va bir xil qiymatdagi ayrim nuqtalar miqdori beriladi, ularning guruhi (zichligi)
hodisaning tarqalish manzarasini - tarqoqlik va to’planish joylarini yaqqol beradi, soni esa
uning hajmini (obyektlar miqdori) aniqlash imkonini beradi (1-rasm). Ushbu usul juda katta
tafovutli hodisalarni joylashtirishda juda samarali hisoblanadi.
Kartografiyada 2-rasmdagi kabi obyektlarning o 'rni, xususiyatlari, chizig 'i,
Do'stlaringiz bilan baham: |
