Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti ijtimoiy iqtisodiyot fakulteti

Ishning tarkibi.
Bitiruv malakaviy ishi kirish, uchta bob, xulosa va 
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatdan iborat. 

---

10 
1-BOB. KICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIK – 
IQTISODIY FAOLIYATNING O’ZIGA XOS SHAKLI SIFATIDA 
 1.1. Kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, 
ularning mohiyati va mazmuni 
Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omillaridan 
biri kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishdir. 
Xo‘sh, «tadbirkor», «tadbirkorlik» tushunchalari qanday mazmunga ega va nimani 
anglatadi? 
Bu tushunchalarni hozirgi ma‘nosida birinchi bo‘lib XVII asr oxiri va XVIII asr 
boshlarida ingliz iqtisodchisi Richard Kantilon qo‘llagan edi. Uning fikricha, tadbirkor 
tavakkalchilik sharoitida faoliyat ko‘rsatuvchi kishidir. Shu boisdan u yer va mehnat 
omilini iqtisodiy farovonlikni belgilab beruvchi boylik manbai deb bilgan. Keyinchalik, 
XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida mashhur fransuz iqtisodchisi J.B.Sey (1767-
1832) «Siyosiy iqti-sod risolasi» kitobida (1803y.) tadbirkorlik faoliyatini ishlab 
chiqarishning uch mumtoz omillari – yer, kapital, mehnatning yaxlitligi deb ta‘riflagan 
edi. 
―Biznes‖ so‗zi ingilizcha so‗z bo‗lib, u tadbirkorlik faoliyati yoki boshqacha 
so‗z bilan aytganda kishilarni foyda olishga qaratilgan faoliyatidir. Biznes bozor 
iqtisodiyotining barcha ishtirokchilari orasidagi munosabatlarni qamrab oladi va faqat 
ishbilarmonlarning emas, balki iste‘molchilarning, yollangan ishchilarning, davlat 
tizimi xizmatchilarining ham xatti -harakatlarini o‗z ichiga oladi. Umumiy ko‗rinishda 
biznes - bu kishining bozor munosabatlari tizimidagi ishchanlik va faolligidir. 
Mashhur amyerikalik iqtisodchi Yozyef Shumpyetyer(1883-1950) o‗zining 
―Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi‖ kitobida tadbirkorni novator, ya'ni yangilik 
yaratuvchi odam sifatida ta'riflagan. Tadbirkorning vazifasi yangi kashfiyotlarni 
amalga tadbiq qilish orqali ishlab chiqarish uslubini ryeforma qilish(yangilash)dan 
iborat. Kyeng ma'noda korib chiqilganda tadbirkorning vazifasi – yangi ochilgan 
bozor yoki xom ashyo bazasi asosida yangi tovar ishlab chiqarish yoki eskirganini
modyernizatsiya qilish uchun yangi tyexnologiyalar ishlatishdan iborat. Biznesmen 
(tadbirkorlik) so‘zi birinchi marotaba Angliya iqtisodiyotida XVIII asrda paydo bulib, 

---

11 
u ―Mulk egasi‖ degan ma‘noni bildiradi. Jumladan, Adam Smit tadbirkorni mulk 
egasi sifatida ta‘riflab, uni foyda olish uchun qandaydir tijorat g‘oyasini amalga 
oshirish maqsadida iqtisodiy tavakkalchilikka boradigan kishidir, - deb ta‘kidlaydi. 
Tadbirkorni o‘zi, o‘z ishini rejalashtiradi, ishlab chiqarishni tashkil etadi, mahsulotni 
sotadi va olgan daromadiga o‘zi xujayinlik qiladi. Biznes- bu avvalo ishlab 
chiqarishni tashkil etish, iqtisodiy faoliyat va munosabatlar, hayotni o‘zi sungra esa 
pul ishlash demakdir. Biznes- bu xorijiy so‘zdir. U butun dunyo buyicha tarqalgandir, 
undan barcha mamlakatlarda foydalanidilar.O‘zbek tilida esa biznes so‘zi 
tadbirkorlik, biznesmen esa tadbirkor demakdir. 
Biznesmen maxsulotini sotishi natijasida daromad oladi. Bu daromaddan ishlab 
chiqarish xarajatlari chegirib tashlanadi va qolgan qismi foydani tashkil qiladi. 
Djon Berdjes va Den Shtaynxoff ― Kicik biznesni boshqarish asoslari‖ 
kitobida bu jarayoni quyidagi (1.1 -rasm) uchburchak sifatida tasvir etganlar.