Алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридaги

 
очиб берилди.
 
Ўзбек тилшунослигида 
Ш.Раҳматуллаев, Н.Маҳмудов, С.Усмонов, Н.Маматов, Б.Исабеков, 
А.Ишаев, Р.Шукуров, Ё.Одилов, Ш.Хожанов, Г.Келдиѐрова ва бошқа тадқи-
қотчиларнинг ишларида қарама-қарши маъноли сўзларнинг лингвистик 
хусусиятлари ва бадиий матнни ҳосил қилишдаги ўрни очиб берилгани 
изоҳланди.
Ё.Одилов сўз маъносидаги қарама-қаршиликларни тил учун зарарли 
эмас, аксинча, фойдали эканлигини таъкидлайди. Унга тил тараққиѐтининг 
ҳаракатлантирувчи кучи сифатида ѐндашади, нутқда тежамкорликни 
таъминлашини, 
киши 
хотираси 
фаолиятини 
енгиллаштиришини 
таъкидлайди
2
. 
Экологик терминлар системаси ўзида ер, сув, ҳаво, ўсимликлар ва 
ҳайвонот дунѐси, инсонларнинг экологик онги, билимлари ва экологик 
маданияти билан боғлиқ лексемаларни бирлаштиргани боис бошқа 
қатламларга нисбатан унда антоним – қарама-қарши маъноли сўзлар кўп 
учрайди. Бундай лексемалар асосида комплементар ва контрар қарама-
қаршиликлар ѐтади. Комплементар қарама-қаршилик, асосан, икки лексема 
ўртасидаги бинар муносабатга асосланади: 
кун – тун, ер – осмон, бўстон – 
чўл, ўт – сув 
каби. Контрар қарама-қаршилик бўлиши учун тернар 
–
иккидан 
ортиқ луғавий бирликлар ўртасидаги зидланиш бўлиши лозим: 
шафқатлилик, раҳмдиллик, меҳрибонлик, кўнгли бўшлик, кўнгилчанглик – 
раҳмсизлик, бераҳмлик, шафқатсизлик, кўнгли қаттиқлик, бағритошлик; 
1
Сафарова Р. Гипонимия в узбекском языке: Автореферат дисс. … канд. филол. наук. – Ташкент. 1987;
Орифжонова Ш. Ўзбек тилида луғавий градуонимия: Филол. фанлари номз. ... дисс. автореферати. – 
Тошкент, 1996; Бозоров О. Ўзбек тилида даражаланиш: Филол. фанлари д-ри. ... дисс. автореферати. – 
Тошкент, 1997; Джумабаева Ж.Ш. Ўзбек ва инглиз тилларида лексик ҳамда стилистик градуонимия: Филол. 
фанлари д-ри. ... дисс. автореферати. – Тошкент, 2016.
2
Одилов Ё. Ўзбек тилида лексик ва фразеологик энантиосемия.
–
Тошкент: Tafakkur, 2015. 
–
Б. 26. 

---

19 
меҳнатсеварлик, ишчанлик, ғайратлилик, серғайратлик – ишѐқмаслик, 
дангасалик, танбаллик, эринчоқлик, ғайратсизлик. 
Диссертацияда зидланиш 
муносабатлари
 
ҳам
 
мисоллар билан асосланган. 
Учинчи боб