Психологиянинг предмети

Характернинг физиологик асослари 
Характернинг психологик ва физиологик сабаблари ҳақида фақат 
тахминий фикрлар, хулосалар мавжуд. Киши темпераменти унинг характери 
таркибига киради, шу сабабли ҳам характернинг физиологик асоси асаб 
тизимининг типидан иборат. 

---

Характер хислатлари шахснинг қийин ҳосил қилинадиган ва 
мустаҳкамланиб қоладиган хусусиятлари бўлганлиги туфайли, характернинг 
физиологик асоси ҳам индивидуал ҳаёт жараёнида асаб тизимининг ўзгарган 
хусусиятларидан иборат. Ҳайвон асаб фаолиятининг туғма конститутцион 
тури генотип. Лекин ҳайвон туғилганидан кейин ташқи шароитларнинг ғоят 
хилма-хил таассуротларига дуч келади ва бунга муайян фаолият орқали 
муқаррар жавоб бериши лозим бўладики, кўпинча бу фаолиятлар 
мустаҳкамланиб, бутун ҳаёти давомида сақланиб қолади. Шу сабабли 
ҳайвоннинг батамом таркиб топган асаб фаолияти типга оид белгилардан 
ташқари муҳит таъсири остида ҳосил бўлган ўзгаришларнинг қотишмаси-
фенотип характеридир. Динамик стереотип шахсдаги мустаҳкам одат бўлиб 
қолган хусусиятларнинг, жумладан, характер хислатларининг ҳам нерв-
физиологик асосидир. Характернинг нерв-физиологик асосини тушуниш 
учун И.П.Павловнинг иккинчи сигнал тизими ҳақидаги таълимоти катта 
аҳамиятга эгадир. Иккинчи сигнал тизими нутқ ва тафаккурнинг физиологик 
асоси бўлиш билан бирга, киши ҳулқини ҳам идора қилади. Характернинг 
физиологик асоси характернинг мазмунини ташкил қиладиган сифатлари, 
чунончи, ижтимоий маслак, мардлик, ўз бурчига садоқатли бўлишларини ўз 
ичига олмайди ва ололмайди ҳам, албатта характер психологиясининг 
мазмуни ўзининг келиб чиқиши жиҳатидан ижтимоий ҳодисадир. 
Характернинг мазмунини ташкил қилган томонларини ёритилиши туфайли, 
психология ижтимоий фанлар қаторига киради. 
Характер хислатлари келиб чиқишининг муҳим физиологик 
шароитларидан бири – характер хусусиятларининг физиологик ҳамда 
психологик жиҳатдан ифодаланиши ўртасида ўхшашлик бўйича тахминий 
хулоса чиқаришдир. Маълумки, И.П.Павлов илмий мактаби материалларида 
эътироф этилишича, лаборатория шароитида овқатланиш орқали, шунингдек, 
терига электр токи билан таъсир қилиш туфайли мустаҳкамлашда айнан бир 
ҳайвонда бир хил шартли қўзғовчига жавобан икки хил динамик стереотипни 
ҳосил қилиш мумкин. Характер стереотиплар ва сўлак ажралишидан иборат 
ижобий ва тормозланиш шартли реакциялари билан жавоб қайтаради. Терига 
электр токи билан таъсир қилиш шароитда эса қўзғовчиларнинг ўзига 
мудофаа ҳаракатлари стереотиплари реакцияси билан жавоб беради. Бу 
ҳодисалар негизида ётган физиологик механизм