o‘z
so'zining oxirida Sa’dga boqib:
...Lek sen hech nav’ qayg‘urma,
Vahm dashtig‘a markabing surma.
Kim ani haq sanga nasib etmish,
Vasli topmoqqa vaqt ham у etmish.
Har ne qilg‘umdurur sanga ta’lim,
Andoq etmak kerak sen, etmay biyrrn, -
dedi-da, bir necha so'zlami aytib: «Bularni yo-
dingda tutishing kerak», - deb tayinladi. So‘ng
cho‘ntagidan bir munchoqni chiqarib, qoliga
tutqazdi, bir maktubcha yozib, uni ham Sa’dga
topshirdi va «Endi tezroq yolga tush, bu ikki
hamrohing senga rahbarlik qilishsin. Shahrisabz
tomon yurib, yolda to'xtamay u diyorga yetgin.
Shu payt ikki hamrohing shoh oldiga borib, sen
haqingda unga so'zlab berishsin. Shunda shoh
sening kimligingni bilgach, aw al Qatron bilan
jang qilishga buyuradi. Senga yozib bergan bir
necha so'zimni tinmasdan takrorlab yurgin.
Muhra-munchoqni og‘zingga solib, uning suvi
ni dushmaning tomonga qarab tufla. Shunda u
so'zlar senga quwat berib, dushmaningning quv-
vatini ketkizadi va uning uyqusini keltiradi. Zangini
maglub qilgach, birinchi qo‘rg‘onni egalladim,
deb hisoblagin-da, ikkinchisiga qadam qo^. U
yerdagi Masiho nafaslik piri komil o‘z so‘rovlarini
boshlamay turib, xatni unga tutqaz. Uni o'qigach,
pir senga e’zoz bildirib, ishingni bitkazadi, chun
ki u mening shogirdim va farzandimdir. Senga
g'amxo'rlik ko'rsatib, afsunga qarshi chora topib
beradi. Sehrlar ochilgach, sening barcha muro-
ding hosil boladi», - dedi. Shu so‘zlami aytgach,
quchoqlab manglayidan o'pdi-yu, shod bolib «Bizni
obod qilding, obod bolgil, hoziroq o‘rningdan
turib kunni kech qilmay yolga tush va yurishda
to'xtay ko'rma», - dedi-yu xayrlashdi, pir shod
bolganicha qolib, Sa’d yaxshi kayfiyat bilan yolga
ravona boldi.
Sa’d o‘z hamrohlari bilan vodiylami tun-u kun
bosib о‘tar ekan, nihoyat, Kash shahrining de-
vorlari ko‘rindi. Yashil kiyimli ikki do‘sti saroyga
borib, shohga o‘z xojalari haqida so'zlab, uning
kamolot-u fazilatlarini maqtadilar. Shoh ularni
yaxshi tanir edi, chunki ular aslida shohning
mahramlari bolgandilar. Shuning uchun ulam-
ing so'zlari chinligiga ishondi-yu: «Ertaga uni
huzurimga olib kelinglar», - deb buyurdi. Ertasi
Sa’dni o‘z saroyida ко‘rgan shoh u bilan ko'rishib,
hurmatini joyiga qo“ydi va otirish uchun taxt ol-
didan joy ko'rsatdi. Shohona taomlar tortilgach,
tanishlaru begonalar Sa’dning suhbatlaridan
bahramand boldilar. Hamrohlari o‘z do'stlarining
muddaosini shohga aytgan edilar. Shu tufayli
u Sa’dga: «Yoldan charchab kelgansan, bugun
damingni olgin-da, ertaga qo‘rg‘on tomon borgin»,
- deb buyurdi. Sa’d yer o‘pib, o‘rnidan turdi va
o‘ziga ajratilgan manzilga borib, bazmni davom
ettirdi. 0 ‘zi yetishmoqchi bolgan mahbuba yodi
bilan ancha may ichdi, kayfi oshib, yori ko‘chasi
tomon y o l oldi. Hamrohlari mast bolib, uxlab
yotar edilar. Sa’d sevimli dildorini ko'rish istagida
qo‘rg‘on ichiga kirmoqchi bolib, devorlar atrofi
da mast holda goh turib, goh yiqilib kezib yurar
ekan, uning ovozini eshitib qolgan zangi Qatron
kelib tutib oldi-yu, aw a l oldirmoqchi boldi,
keyin kechasi bilan uni zanjirband qilib ertalab
odamlar oldida o‘z kuchini ko'rsatib, dushman-
larini qo'rqitib qoyishga qaror qildi. So'ng uni
qal’a tashqarisidagi g‘or ichiga qamab, og'zini
katta bir tosh bilan berkitib qo*ydi. Ertalab o‘zi-
ga kelgan Sa’d kecha yuz bergan ishlarni eslab,
tushida ko'rgan qush so‘zlarini yodiga keltirdi,
so'ng keksa pir bergan xatni o‘qiy boshlagan edi,
taniga quwat kirib, qol va oyog‘idagi zanjirlami
sindirdi-da, g‘or og'zidagi toshni ham olib tashla-
di, xanjarini qoliga tutganicha Qatron bilan jang
qilishi kerak bolgan maydon tomon y o l oldi. U
yerda barcha hamrohlari mayus bolib turishardi,
Sa’dni sog-salomat ко‘rib, ko'ngillari taskin topdi.
Janggohda bahaybat zangi o'zini shohlardek
tutib, mag‘rur turar, shoh qizi o‘z otasi bilan
qasming maxsus maydonchasida o‘tirib tomo'
sha qilishar, chor atrof yuz minglab aholi bilan
tola bolib, barchalari Sa’d g‘alabasiga tarafdor
edilar. Zangi g‘ordan o ‘z tutqinini olib kelish
uchun ketgan chog‘da maydonga Sa’d kirib kel-
di. G'orga kirgan Qatron o‘z bandisini topolmay
g'azablanib, maydonga qaytib keldi-yu, Sa’dga
hamla qildi. Kuch-quwatda ikkala pahlavon teng
edi. Shu payt Sa’d pir bergan munchoqni og‘ziga
soldi-da, suvini zangining kiyimiga tufladi. Shunda
Qatronning ko'ziga uyqu kelib, u behol bolib qol
di. Sa’d zangini yerdan ko'tarib olib boshi ustida
tutib turar ekan, xalq qiy-chuv qilib yubordi.
Yigit raqibini boshi ustida aylantirib turib, yer
ga shunday urdiki, u tuproqqa naqshlangandek
bolib qoldi. Tomoshabinlaming tahsin ovozlari
osmon-u falakka yetdi. Shundan so‘ng Sa’d «Yana
nima qilay, aytinglar», - degan edi, mulozimlar uni
donishmand olim tomon olib borishdi.
Birinchi qo‘rg‘onni bosib otgan Sa’d ikkinchi
qal’aga kirib borganida, uni ko'rgan hakim hayrat
bilan boqar ekan, yigit Paylaqus hakim yozib ber
gan maktubni uning qoliga tutqazdi. Donishmand
xatni ochib, ustozining otini ko‘rdi-da, o‘pib yer
ga bosh urdi. Ustozi o'zining ahvoli va Sa’dning
muammolari haqida yozgan, xususan, uchinchi
qal’adagi sehrni fosh qilishda yordam berishi-
ni iltimos qilgan edi. Alloma: «Zol deb atalgan
u sehrni men yasaganman. U yerda bir timsol
bolib, uning atrofida ko‘zga tashlanib turadigan
turli narsalar aslida mavjud emas. Sen u yerga
borgach, qo‘rg‘on ichidagi zol-kampir timsoliga
bir o‘q otsang, maqsadingga erishasan», - dedi.
Sa’d shoh oldiga y o l oldi-yu: «Endi qaysi ishni
bajaray?» - deb so‘radi. Mulozimlar uni uchinchi
qal’adagi kampir timsoli tomon boshladilar. Sa’d
kirgach, orqasidan ko'plab odamlar tomosha
qilish uchun ergashishdi. Maydonda bir kampir
timsoli vahimali qilib ishlangan bolib, uning atro
fida bir necha ajdaho og‘zidan o‘t sochib turardi.
SaM qoVquv bilmay ildam
3
mrib bordi-da, kampir
kolcragiga zarb bilan tepdi. Timsol o‘z yeridan
tebranib, keyin butun a’zosi birma-bir to'kilib
tushdi. Uning ko'rinishi odamga obcshagan bolib,
lattalarni bir-biriga yopishtirib yasalgan ekan.
Atrofidagi ajdaholar ham qalbaki bolib, og'zidan
otilayotgan o'tlar qizil ipak matolar ekan.
Sa’d sehrlami yo‘q qilgach, shoh qoshiga bordi.
Hukmdor uni quchoqlab, yuzidan o‘pdi-da, far-
zand deb qabul qilgani, o‘zini ota sifatida bilishini
aytib, «Yashil jannat» degan gulshanga boshladi.
U yerda «Yashil qasr» degan qasr mavjud bolib,
shu yerda to^ boshlandi. Unga Shahrisabzning
barcha xalqi qatnashdi. So‘ng farishta bilan pari
quyosh bilan tong yulduzi kabi visolga yetishishdi.
Oradan ko‘p o‘tmay, shoh olamdan ko‘z yumdi-yu,
shahzoda uning taxtini egalladi. Sa’d kiyimlari va
toj-u taxtini yashil rangli qilgach, yashil kiyimli
ikki do‘stini vazir qilib tayinladi. Bo'ston sarviga
o“xshagan gul yuzli mahbubasining barcha kiyim
lari ham rayhon rangidagi ipakdan edi. Ikkovlari
shodlikda g‘am bilmay yashadilar, ularning adola-
tidan mamlakatu xalq ham xursand edilar. Yashil
rang-bahor rangi, sabzayu o‘tloqlar rangidir.
Xizming abadiy hayotga erishganligi sababi ham
uning shu rangdan nishon topgani bolsa, ne ajab!
Musofir o‘z qissasini tugatgach, shoh Bahrom
undan vatani va ajdodlarini so Vagan edi, u: «Men
Shahrisabzning taniqli odamlaridanman, Sa’dning
sulolasidan bolaman», - deb javob berdi. Shoh
uning kimligidan xabar topgach, shaharga voliy
etib tayinladbda qaygtilari unutilib, uyquga ketdi.
*
*
*
Seshanba kuni tong otgach, shoh Bahrom gul-
rang kiyimlarini kiyib, gulgun taxt turgan gulgun
uy ichiga kirib, gulgun qasrda may ichish istagini
bildirdi. Gulgun ipak kiyimli, gul yuzli sarvdek
go‘zal mahbuba shohni ta’zim bilan kutib olib,
ikkovlari gulrang taxtga chiqib o£
tirishdi-da, lal
qadahlarda gulgun may ichib, yuzlari ham gul
gun boldi. Kuni bilan bazm davom etib, qorong'i
tushgach, shoh ko‘zi maydan qizargan bolsa
ham, uyqu kelavermadi. Mulozimlar har kun-
gidek yolga chiqib, so‘zga chechan bir musofimi
boshlab kelishdi. Bahrom: «Parda orqasida otirib,
boshidan otgan voqealardan gapirib bersin», - deb
buyurgach, mehmon oldin shohga hamd-u sano
aytib: «Shohning baxti behisob bolib, yuzi iqbol
jomidan gulgun bolsin», - deb duo qilgach, o‘z
afsonasini boshladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |