O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi oydin abdullayeva

Tabiiy flajolet 
 
Sun‘iy flajolet 
 
 
 
 
Flajoletning  kelib  chiqish  sababi  obertonlarga  borib  taqaladi.  Oberton  o‘z 
xususiyatiga ko‘ra murakkab jarayon natijasidir.  
Tovush  bitta  oddiy  ton  emas,  balki  ko‘plab  tonlarning  birikmasini  namoyon 
etadi. Ushbu tonlar, o‘z navbatida, tovush manbai tebrangani bois vujudga keladi. 
Tovush manbai esa yagona tor bo‘lib emas, balki qismlarga bo‘linib tebranadi (1/2, 
1/3, 1/4, 1/5 va b.). Bu qismlar ham mustaqil tebranadi. Masalan, gitaraning torini  
olsak, u tebranadi va shuning natijasida muayyan bir nota yangraydi. Biroq yarim 
torni  ham  kuzatishimiz  mumkin,  negaki,  u  ham  tebranadi  va  muayyan  tovush 

---

20 
 
beradi.  Shu  vaqtning  o‘zida  torning  chorak  qismini  ham  kuzatadigan  bo‘lsak,  u 
ham tebranib, aniq tovush beradi. Qolgan qismlar ham xuddi shunday: 
 
TOVUSH MANBAINING TEBRANISH SXEMASI: 
 
 
 
  
Yagona umumiy tor esa qismlardan tarkib topgani uchun barcha qismlarning 
ohangdoshligi  asosida  umumiy  ton  bo‘lib  yangraydi.  Ohangdoshlikni  tashkil 
etadigan  tovushlar  obertonlar  deb  ataladi.    Shunga  ko‘ra  oberton  tovushqatori 
yuzaga keladi: 
 
  
Ushbu tovushqatorni ilk bor hisoblab chiqqan olim – Pifagordir.  
Yuqorida keltirilgan oberton tovushqatori “Do” notasiga tegishli hisoblanadi. 
Xuddi shunday oberton tovushqatorini istalgan tovushdan tuzish mumkin. U holda 
mazkur oberton tovushqatori shu tovushga tegishli bo‘ladi. Oberton tovushqatorini 
hosil  qiluvchi  intervallar  ketma-ketligi  quyidagicha:  sof  8,  sof  5,  sof  4,  katta  3,