“Telekommunikatsiya texnologiyalari” 410-20 guruh talabasi Omonov Fayziddin

---

“Telekommunikatsiya texnologiyalari” 
410-20 guruh talabasi 
Omonov Fayziddin
 
 
KOMPYUTER ARXITEKTURASI FANIDAN 1-TOPSHIRIQ 
MAVZU:
KO‘P YADROLI PROTSESSORLARNING ARXITEKTURA 
TURLARI 
Ishdan maqsad:
Ko‘p yadroli protsessorlar haqida tushincha, ularning 
turlari va ishlash prinsiplari bilan tanishib chiqish. 
I.
 
Nazariy qism 
Arxitektura keng ma’noda ko‘plab elementlardan tashkil topgan murakkab 
tizimning tavsifidir. Kompyuter tez ishlashi ko‘p qismlariga protsessorga bog‘liq. 
Shu uchun birinchi navbatda protsessor tanlanadi.
Rivojlanish jarayonida yarimo‘tkazgichli tuzilmalar (mikrosxemalar) 
rivojlanib boradi, shuning uchun protsessorlarni qurish printsiplari, ularning 
tarkibiga kiradigan elementlar soni, ularning o‘zaro ta’sirini tashkil etish usuli 
doimo o‘zgarib turadi. Shunday qilib, bir xil asosiy dizayn tamoyillariga ega 
protsessorlar odatda bir xil me’morchilik protsessorlari deb ataladi. Va bunday 
printsiplarning o‘zi protsessor arxitekturasi (yoki mikroarxitektura) deb nomlanadi. 
Mikroprotsessor (yoki protsessor) kompyuterning asosiy qismidir. U 
axborotni qayta ishlaydi, dasturlarni bajaradi va tizimdagi boshqa qurilmalarni 
boshqaradi. Dasturlarning qanchalik tez bajarilishi protsessor kuchiga bog‘liq. 
Protsessor
- jarayonni amalga oshiruvchi, boshqaruvchi maʼnolarini 
bildiradi. Kompyuter Protsessori asosan kompyuterda boʻladigan jarayonlarni 
amalga oshirish va boshqarish vazifalarini bajaradi. Asosiy oʻlchov birligi chastota 
hisoblanadi. Protsessor chastotasi uning maʼlum vaqt ichida nechta amalni bajara 
olishini ifodalaydi. 

---

1.1-rasm. Kompyuterning protsessori 
Yadro har qanday mikroprotsessorning asosidir. U kremniy chipida 
joylashgan millionlab tranzistorlardan iborat. Mikroprotsessor umumiy maqsadli 
registrlar (RON) deb nomlangan maxsus hujayralarga bo‘linadi. Hammasi bo‘lib 
protsessorning ishi buyruqlar va ma’lumotlarni xotiradan ma’lum ketma-ketlikda 
olish va ularni bajarishdan iborat. Bundan tashqari, kompyuterning ishlashini 
yaxshilash uchun mikroprotsessor ichki kesh xotirasi bilan jihozlangan. Kesh 
xotirasi - bufer sifatida ishlatiladigan protsessorning ichki xotirasi (operativ xotira 
bilan aloqada uzilishlardan himoya qilish uchun). 
IBM-ga mos keladigan shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan Intel 
protsessorlari mingdan ortiq ko‘rsatmalarga ega va kengaytirilgan buyruqlar 
to‘plamiga ega protsessorlar deb nomlanadi - CISC-protsessorlari (CISC - 
Comprehensive Instruction Set Computing). 
Hisoblash texnologiyasining rivojlanish sur’atini osongina aniqlash mumkin: 
soniyada bir necha ming operatsiyani bajaradigan ENIAC (umumiy foydalanish 
uchun birinchi elektron raqamli kompyuter) dan Tianhe-2 superkompyuteriga 
(sekundiga 1000 trillion suzuvchi nuqta operatsiyalari). Demak, hisoblash tezligi 
60 yil ichida trillion marta oshgan. Yuqori samarali hisoblash tizimlarini yaratish 
eng qiyin ilmiy va texnik muammolardan biridir. Hisoblash texnikasining tezligi 
atigi bir necha million marta oshgan bo‘lsa, hisoblashning umumiy tezligi 
trillionlab marta oshdi. Ushbu ta’sir hisoblashning barcha bosqichlarida 
parallellikdan foydalanish orqali erishiladi. Parallel hisoblash xotirani oqilona 
taqsimlashni, ma’lumotlarni uzatishning ishonchli usullarini va hisoblash 
jarayonlarini muvofiqlashtirishni izlashni talab qiladi. 

---

Ko‘p yadroli protsessor bitta protsessor chipida yoki bitta paketda 2 yoki 
undan ko‘p hisoblash yadrosini o‘z ichiga olgan markaziy protsessor hisoblanadi.