“Maktabgacha pedagogika”

Mustaqil ta’lim mavzularini o’zlashtirish bo’yicha uslubiy 
ko’rsatmalar 
 
2) 
Kurs ishi yozish bo’yicha tavsiyalar 
- 
III. 
GLOSSARIY 
 
IV. 
ILOVALAR 
 
1) 
Fan dasturi 
 
2) 
Ishchi fan dastur 
 
3) 
Tarqatma materiallar 
 
4) 
Testlar 
 
5) 
Baholash mezonlari 
 
6) 
Boshqa ma’lumotlar (fan bo’yicha boshqa materiallar 
mavjud bo’lsa keltiriladi) 
- 
7) 
O’UMning elektron variant (CD yoki DVD diskda)
 
 
 
 
 
 

---

4 
MA’RUZA MASHG’ULOTI
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
1-Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarga huqukiy tarbiya berish mazmuni 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 
(yangi tahriri)bilan tanishtirish 
Reja: 
• 
Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish mazmuni.
• 
Markaziy Osiyo mutafakkirlarining huquqiy tarbiya haqidagi qarashlaridan bolalarga 
huquqiy tarbiya berishda foydalanish.
• 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan 
tanishtirish. 
Tayanch iboralar:
huquqiy ong, huquqiy faoliyat, Konvensiya, huquqiy madaniyat, bola 
huquqlari, Konstitutsiya. 
• 
Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish mazmuni.
2016-yil 29-dekabrda “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish 
chora-tadbirlari to`g`risida” gi PQ-2707 qarori qabul qilingan. Maktabgacha ta’lim tizimini 
yanada takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim 
tashkilotlari tarmog`ini kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab 
ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim 
dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik 
va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida: 
1. Quyidagilarni o`z ichiga olgan Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo`yicha 
2017 — 2021-yillarga mo`ljallangan dastur (keyingi o`rinlarda Dastur deb yuritiladi): 
- maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo`yicha 2017- 2021-yillarga 
mo`ljallangan chora-tadbirlar rejasi 1-ilovaga* muvofiq; 
- 2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash 
bo`yicha qisha muddatli guruhlarni tashkil qilishning asosiy parametrlari 4-ilovaga* muvofiq 
tasdiqlansin. 
2. Dasturning asosiy maqsadli vazifalari va yo`nalishlari etib quyidagilar belgilansin: 
- ilg`or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik 
va jismoniy rivojlantirish sharoitlarini yaratish; 
- maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni maktabga 
sifatli tayyorlashni tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga jahon amaliyotida keng 
qo`llaniladigan zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini joriy etish; 
- maktabgacha ta’lim tashkilotlarida 5-6 yoshdagi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash bo`yicha 
6100 ta qisha muddatli guruhni tashkil etish; 
- zamonaviy pedagogik texnologiyalar va uslublarni inobatga olgan holda maktabgacha ta’lim 
tashkilotlariga pedagog kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirishning o`quv reja va dasturlarini 

---

6 
takomillashtirish; 
- 2200 ta maktabgacha ta’lim tashkilotsining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, shu 
jumladan qishloq joylarda maktabgacha ta’lim tashkilotlarini yangidan qurish, ularni zamonaviy 
talablarga javob beradigan inventar, jihoz, o`quv-metodik qo`llanmalar va multimediali vositalar 
bilan ta’minlash. 
Bolalar - kelajagimiz. Bugungi kunda ular qanday axloqiy xatti-harakatlarga sarflaymiz, bizning 
umumiy ertangi kunimiz bevosita bog'liq. Bolaning huquqi haqida ongli ravishda bilish, to'liq, 
madaniyatli, o'zini o'zi ta'minlash etadigan shaxsni shakllantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni fuqorolik-huquq ta'limi 
Fuqarolik-huquq me'yorlari quyidagi hujjatlarda batafsil yoritilgan: 
Bola huquqlari deklaratsiyasi (1959). 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bola huquqlari to'g'risidagi konventsiyasi (1989). 
Bolalar hayotini saqlab qolish, himoya qilish va rivojlantirish bo'yicha Umumjahon 
deklaratsiyasi (1990). 
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ushbu qonunlar haqida ma'lumotni taqdim etish juda 
muhimdir. 
Maktabgacha yoshdagi katta yoshdagi (6-7 yosh) bolalar uchun huquqiy ta'lim berish tavsiya 
etiladi. Trening shakllari mavjud bo'lishi kerak bir noodatiy suhbat, o'yin yoki o'qituvchi bilan 
bolaning o'zaro aloqasi orqali. 
Bolada jamiyatdagi o'z o'rnini anglash, imkoniyat va ularning qabul qilinadigan chegaralarini 
tushunishlariga yordam berish kerak. Axloqiy xulq-atvorni, aloqa axloqini o'rgatish. Vatani, 
davlati kimligini tushuntirib, o'z ona yurtining va boshqa davlatlar va millatlarning tarixi va urf-
odatlari bilan tanishib chiqing. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma'naviy va axloqiy tarbiyalash 
Axloqiy va huquqiy ta'lim bolalar huquqlarini xabardor qilishdan iborat bo'lib, ular qanday 
ishlarni yaxshi va jamiyatga foydali ekanligini tushuntiradi va aksincha atrofdagi odamlarga zarar 
etkazadi. Bolaga jamiyatning bir qismi ekanligini tushuntirish va uning ko'pgina harakatlarini 
butun mamlakatni rivojlantirishda namoyon qilish muhimdir. 
Bolaga uning huquqlari haqida aytib bering: 
1. 
Oilada sevgi va g'amxo'rlik qilish huquqi. 
2. 
Ta'lim olish huquqi. 
3. 
Tibbiy yordam ko'rsatish huquqi. 
4. 
Dam olish huquqi. 
5. 
Axborot olish huquqi. 

---

7 
6. 
Shaxsiylikka bo'lgan huquq. 
7. 
O'z fikrini va manfaatlarini ifoda etish huquqi. 
8. 
Zo'ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish huquqi. 
9. 
To'g'ri ovqatlanish huquqi. 
10. 
Qulay yashash sharoitlari. 
Har bir huquqning ma'nosini tushuntiring. 
Maktabgacha tarbiyachilarning huquqiy ta'limi 
Kichik yoshda asosiy diqqat axloqiy tarbiyada bo'lishi kerak. Bolaning ongida xulq-atvorning 
asosini qo'yish, nima qilish mumkinligi va nima uchun qilinayotgani haqida tushuntirish. Bolaning 
qanday harakatlari o'zi va atrofidagi odamlarga zarar etkazadi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning huquqiy ta'limi - o'yinlar asosida shakllantiriladi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni huquqiy o'qitish kurslari kun davomida, har yili ta'lim olishlari 
kerak. Bolalar huquqlarini o'rganish joiz emas. Bolaning huquqlarining aniq ifodasini bilish shart 
emas, lekin u ularning ma'nosini aniq tushunib, ularni amalda qo'llashi kerak. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o'yin orqali huquqiy o'qitish kichik fuqarolarni xabardor 
qilishning eng ma'qul yo'li hisoblanadi. 
O'yinlarning ayrim misollari quyidagilardir: 
1- 
O'yin
Mamlakatlarning ramziy ma'nosi haqidagi hikoyalar turkumidan so'ng, bolalarni o'z bayroqlari va 
janglarini tortib olishlarini iltimos qiling. Rasmni jild bilan ko'rsating va u nima etishmasligini 
so'rang. Yalpiz tasviri noto'g'ri tasvirlangan bo'lishi kerak. 
2- 
O'yin
Farzandlaringiz orzu qilgan maktab haqida qishacha hikoya qilishlarini so'rang. Qoidalar va 
qonunlar bo'lmasligi mumkin. Ba'zi bolalar haqida gapirib bo'lgach, boshqalarga bu xatti-
harakatga olib kelishi mumkinligini va umumiy qabul qilingan qadriyatning aloqa qoidalari. 
3- 
O'yin
Bolalarni ko'zlarini yumib, ularni kichik xatolar deb tasavvur qiling. Hasharotlarning hayotini va 
uning xavfsizligini modellashtirish. Bolalar o'zlarini hasharotlar deb tanishtirganlarida nimani his 
qilganlari to'g'risida gaplashsin. Va boshqalar bilan qanday munosabatda bo'lish kerakligi, ular 
hech kim ularni ranjitmasligiga amin edi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni huquqiy jihatdan ta`minlash ularga jamiyatning to'la a'zolari 
bo`lishiga yordam beradi va shaxsning shakllanishida ijobiy dinamikani ta'minlaydi. 
Bolalarga huquqiy tarbiya berish jarayonida O`zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi, fuqarolik jamiyati asoslari, milliy davlat tuzilishi, davlat 
organlari tizimi, vakillik hokimiyati organlari, O`zbekiston Respublikasi 
Prezidenti, Respublika Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar va davlat qo`mitalari, mahalliy boshqaruv 
organlari, fuqarolarining o `zini o`zi boshqarish organlari, Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar 
Kengashi kabi 
organlar faoliyati haqida ilk tushunchalarni o'rganish, shuningdek, 
O`zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosati mohiyatini o`zlashtirish, 
xalqaro huquqiy munosabatlarni yo`lga qo`yilishi tartibi bilan tanishib, bu 
haqida ham ilk tasavvurlarga ega bo` lib borar ekanlar, ayni vaqtda ularda 
nafaqat huquqiy ong, balki siyosiy ong ham shakllanadi. Zero, jamiyat 
tizimi, uning amal qilishi uchun asos bo`lgan g`oya va qarashlar o`z 
navbatida huquqiy g`oya va qarashlarning vujudga kelishini ta’minlaydi. 
Ma’lumki, 1989-yil 20-noyabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan «Bola huquqlari to`g`risida 
konvensiya» qabul qilingan bo`lib, 
O`zbekiston Respublikasi mazkur konvensiyaga 1992-yil 9-dekabrda 
qo`shilgan va Respublikamiz uchun konvensiya 1994-yil 29-iyuldan 
boshlab qonuniy kuchga kirgan. 2008-yil 7-yanvarda O`zbekiston Respublikasining «Bola 
huquqlarining kafolatlari to`g`risida»gi Qonuni 

---

8 
qabul qilindi. Qonunda 18 yoshga to`lgunga qadar shaxslarni bola deb 
tushunish, ota-onalar, farzandlikka oluvchilar, vasiylar va homiylar 
bolalarning qonuniy vakillari hisoblanishi, ota-ona qaramog`idan mahrura bo`lgan bolalarning 
ta’minotini ta ’minlash, ta’lim-tarbiya berish, huquq va manfaatlarini himoya qilish uchun 14 
yoshga to`lmagan voyaga 
yetmaganlarga vasiy va 14 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan voyaga yetmaganlarga homiy 
tayinlanishi, yetim, jismoniy, aqliy va ruhiy nuqsonli, ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning 
davlat tomonidan himoya qilinishi 
belgilab qo`yildi. «Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to`g`risida»gi 
konvensiyani ratifikatsiya qilish to`g'risida 2008-yil 4-aprelda, «Bolalar 
mehnatining og'ir shakllarini ta ’qiqlash va yo`q qilishga doir shoshilinch 
choralar to `g`risida»gi Jeneva konvensiyasini ratifikatsiya qilish to 'g 'risida 2008-yil 8-aprelda 
Qonunlar qabul qilindi. Mazkur konvensiyalarni ratifikatsiya qilish to`g`risida Qonunlar qabul 
qilinganligi munosabati bilan 0 `zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2008-yil 
12-sentyabrda 207-sonli qarori qabul 
qilinib, Milliy harakat rejasi tasdiqlandi va bolalar mehnatining og`ir 
shakllarini ta’qiqlash, yo`q qilishga doir chora-tadbirlar ko`rildi. 2008 yil 16-
aprelda voyaga yetmaganlar huquqlarini himoya qilishga doir qonun hujjatlariga o`zgartish va 
qo`shimchalar kiritish munosabati bilan 
O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolaming o`zini-o`zi boshqarish 
organlari to`g`risida»gi Qonuni va Oila kodeksiga o`zgartishlar kiritilib, 
fuqarolaming o`zini-o`zi boshqarish organlari, ta’lim, davolash va boshqa tashkilotlaming 
mansabdor shaxslari hamda fuqarolarga ota-onalar 
qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalar haqidagi ma’lumotlarni vasiylik va homiylik organiga 
taqdim etish majburiyati yuklatildi. Ota-ona 
qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalar to `g`risidagi ma’lumotlarni vasiylik va homiylik organiga 
xabar qilmaslik, ularni joylashtirishda 
qonun talablarini buzganlik uchun ma’muriy javobgarlik belgilandi. 
Oliy Majlis Senatining o`n oltinchi yalpi majlisida bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi va 
bolalar pornografiyasi amaliyotidan bolalarni 
himoyalash, bolaning sog`lig`iga xavf tug`dirish yoki ta’lim olishiga 
monelik qilish yoxud uning salomatligiga, jismoniy, aqliy, m a’naviy, 
axloqiy va ijtimoiy kamol topishiga zarar-zahmat yetkazishi mumkin 
bo`lgan iqtisodiy ekspluatatsiyadan hamda har qanday ishni bajarishdan 
Jiimoya qilish maqsadida «O`zbekiston Respublikasining Bola huquqlari 
to`g`risidagi konvensivaga doir, bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi 
va bolalar pomografiyasiga taalluqli Fakultativ Protokolga (Nyu-York, 
2000-yil 25-mav) qo`shilishi haqida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilingan. 
R.Mahmudov huquqiy madaniyatning asosini tashkil etuvchi qismlar moddiy, ma’naviy, huquqiy, 
axloqiy, estetik va boshqa 
mafkuraviy omillardan iborat ekanligini, demakki. moddiy hamda ma’¬naviy xususiyatga ega 
bo`lgan asosiy, bir-biriga muvofiq qismlarni ajratib 
ko`rsatadi. Huquqshunos olimlar Sh.O`razaev, M.Qoriyevlar esa huquqiy 
madaniyat huquqiy bilimlami egallash, huquqiy me’yorlaming amaliyotda 
o`z isbotini topishi hamda boshqa mualliflardan farqli ravishda huquqning 
obro`si va qonunning ijtimoiy hayotdagi o`rni bilan belgilanishini qayd 
etib o'tadilar: «Huquqiy madanivat tushunchasi - huquqning rivojlanish 
darajasi, aholining huquq haqidagi tushunchasi, qonunchilikning ahvoli, 
huquqning obro`si va shu singari unsurlardan tashkil topadi». 
A.F. Nikitin esa shaxs huquqiy madaniyati tarkibini tushunishga o `ziga xos tarzda yondashadi 
hamda shaxs huquqiy madaniyatini murakkab 

---

9 
psixologik hodisa deb baholaydi. U chunonchi, uning tarkibiy qismlarini: 
huquqiy bilimlar va ulami amaliyotda qo'llay olish ko`nikmasi; qonunga 
nisbatan shaxs munosabati va nihoyat shaxsning huquqiy mazmunga ega 
bo`lgan vaziyatlardagi faoliyatidan iborat» deb ta’kidlaydi38. 
Demak, shaxs huquqiy madaniyati negizida quyidagilar aks etadi: 
1) huquq va huquqiy tizim borasida yetarli m a’lumotga ega bo`lish, 
huquqiy bilim asoslarini o'rganish, ularni o `rganishga bo`lgan ehtiyoj va 
qiziqishning hosil bo`lishi, egallangan nazariy-huquqiy bilimlami amaliyotga tadbiq etish 
borasidagi ko`nikmani shakllantirish hamda malakaga eg ab o `lish; 
2) ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy munosabatlarni uyushtirish 
chog`ida o `z faoliyati timsolida huquqiy madaniyat unsurlarini namoyon 
etish, ijtimoiy-siyosiy hamda huquqiy faollikni yuzaga keltira olishda 
ko`rinadi. 
Shaxs huquqiy madaniyatini quyidagi ikki asosiy qismga ajratish 
mumkin: 
1) huquqiy ong; 
2) huquqiy faoliyat. 
Huquqiy ong - ijtimoiy ong shakllaridan biri bo`lib, u jamiyat taraqqiyotining ma’lum 
bosqichida: 
- 
davlat, mulk va mulkiy munosabatlaming paydo bo`lishi 
- 
aholining keskin sur’atda tabaqalashuvi 
- 
huquq, huquqiy munosabatlar tushunchalarining paydo bo`lish jarayonida ularga yondosh 
tushuncha sifatida qo`llanilgan hamda ijtimoiy-huquqiy munosabatlarni tashkil etish chog`ida 
ko`zga tashlanadi. 
Huquqiy ong muayyan jamiyatning moddiy hayot tarzi bilan belgilanadigan tasavvur, idrok, 
tafakkur va e’tiqodlar tizimi bo`lib, ijtimoiy psixologik hodisa sifatida murakkab tuzilishga ega. 
Huquqiy faoliyat huquqiy me’yorlar, qonunlar talablariga nisbatan 
ongli yondashish, ularga qat’iy va og`ishmay amal qilish, qonunlami hurmat qilish, ulami shaxs 
erkini himoya qilish kafolati sifatida e’tirof etish, 
huquqiy munosabatlar jarayonidagi faol ishtirokni tashkil etishga yo`naltirilgan amaliy xatti-
harakatlar majmui. 
Shaxs huquqiy madaniyatining muhim tarkibiy qismlari sifatida quyidagilar e’tirof etiladi: 
- huquqiy tasavvur 
- huquqiy idrok 
- huquqiy savodxonlik 
- huquqiy tafakkur 
- huquqiy faollik 
- huquqiy mas’ullik 
- huquqiy e’tiqod, 
- huquqiy salohiyat. 
• 
Markaziy Osiyo mutafakkirlarining huquqiy tarbiya haqidagi qarashlaridan bolalarga 
huquqiy tarbiya berishda foydalanish.
O’zbek xalqining ta’lim-tarbiya sohasidagi milliy merosi uzoq tarixiy davrni o’z ichiga oladi. 
Ota-bobolarimiz juda qadimdan yosh avlodni hayoli, iymon-e’tiqodli qilib tarbiyalashga katta 
e’tibor berganlar. Insoniyat o’zining tarixiy taraqqiyoti davrida huquqiy ta’lim-tarbiyaga bo’lgan 
ehtiyojini qondirish uchun ma’rifiy jarayonda ob’ektiv qonuniyatlarni aniqlaydi va shu asosda 
ta’lim-tarbiya mazmunini yaratadi. 
Ne-ne buyuk mutafakkir ajdodlarimiz yashab o’tgan shonli tariximizning qaysi davrini 
olmaylik, yurtimizda ilmu ma’rifat va ma’naviyatga, yuksak huquqiy ong va madaniyatga intilish 
hech qachon to’xtamaganini, bu buyuk insoniy sifatlar xalqimiz dahosining o’lmas timsoli sifatida 
eng og’ir va murakkab davrlarda ham yaqqol namoyon bo’lib kelganini ko’rishimiz mumkin. 

---

10 
Markaziy Osiyo xalqlari, shu jumladan o’zbek xalqi ko’p ming yillik boy huquq va huquqiy 
madaniyat tarixiga ega. Payg’ambarimiz vafotlaridan keyin islom olamida yangi qonun va 
qoidalarni paydo bo’lish jarayonini to’xtadi. Ana shu davrdan boshlab barcha huquqiy 
muammomalar Qur`oni Karimda va Payg’ambar alayhissalom sunnatlarida korsatilib berilgan 
vaqonun qoidalar hal etilib xuquqiy tarbiya beriladigan boldi. Islom huquqshunosligi asosan 
Qur`oni Karim va sunnati nabaviya asosida shakllandi va sunnatning negizini tashkil etuvchi 
hadislarni jamlab kelajak avlodni huquqiy tarbiyalash ehtieji vujudga keldi. Dastlabki urinishlar 
natijasida Zayd ibn al-Xasanning «Majma` ul-fiqh», Malik ibn Anasning «al Muvatga» nomli va 
Ahmad ibn Hanbaning «al-Musnad» nomli hadislar toplamlari vujudga keldi. Lekin ushbu 
hadislarning mualliflari mavjud hadislarni saralab toplashni ozlariga vazifa qilib qoymasdan, 
muayan huquqiy tarbiyaga javob beradigan zarur hadislarni toplash bilan chegaralangan. 
keyinchalik bu hadis ilmi bilan shug’ullanadigan olimlar tomonidan davom ettirildi.Ulardan butun 
islom olamida e`tirof etiladigan «Olti ishonchli toplam» ( kutub assahih assitta) deb yuritiladigan 
toplamlar alohida orin tutadi. Bular Imom al-Buxoriy va imom Muslimlarning «Jome` as-sahih» 
(ishonchli toplam) an Nasoiy, Abu Dovud, atTermiziy va ibn Mohjalarning «As sunnan» nomli 
hadislar toplamlaridir. Buyuk islom olimi, faqih burhoniddin al-Marg’inoniy Qur`on va Hadisni 
mukammal egallab, fiqh-islom huquqshunosligi borasida benihoya chuqur bilimga ega bolgan va 
huquqiy tarbiya sohasida beqies durdonalar yaratgan. U ta`limni dastlab Marg’ilonda, keyinchalik 
Samarqandga kochib borib, butun islom olamida mashhur «Al Hidoya» asarini 573 yili (1170) 
ezgan.Bu asar ovrupo xalqlari tillariga tarjima qilinib, katta qiziqish bilan organilganligidan uning 
kopgina mamlakatlarda hun`un` ilmi rivojiga sezilarli ta`sir korsatganligiga shubha yoq. Jumlada 
«Al Hidoya»ning ingliz tilidan Vishnegorskiy tarjima qilib, N.M.Grodakov tahriri ostida 1893 yili 
Toshkentda rus tilida nashr etilishi fikrimizning dalilidir. « Al Hidoya» bir necha asrlar davomida 
kop musulmon mamlakatlarida, jumladan, markaziy Osiyoda huquqiy tarbiyaga doir eng yirik 
asosiy manbalardan bolib keldi. 1917 yilgi to`ntarishdan keyin ham, to 1930 yillargacha shariat 
qonun-qoidalari bekor qilinib, shoro huquq tizimi joriy qilingunga qadar u amalda boldi.
Sharqda taraqqiy etgan ta’lim-tarbiya to’g’risidagi ta’limotlarni o’rganishda falsafa, 
huquqshunoslik, sharqshunoslik, tarix, filologiya, pedagogika sohasida ish olib borgan H.Boboev, 
A.Jo’zjoniy, V.Zohidov, A.Zunnunov, M.Inomova, Z.Muqimov, S.Nishonova, A.Saidov, 
H.Samatova, M.Xayrullaev, O.Eshonov, Sh.O’razaev, K.Hoshimov kabi olimlar alohida o’rin 
egallaydilar. Ular ta’lim-tarbiya sohasida huquqiy ta’lim-tarbiyaning, jumladan, huquqshunoslik, 
fiqhshunoslik, hadisshunoslik yo’nalishlarining rivojlanishida juda ko’p ijobiy natijalar ro’y 
berganligini isbotlab berganlar. 
• 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan 
tanishtirish. 
Maktabgacha ta`limda huquqiy ta`lim-tarbiya berish 3 bosqichda olib boriladi. 
1. 
O`rta yosh (3-4 yosh) 
2. 
Katta yosh (4-5 yosh) 
3. 
Maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh) 
Dasturning maqsadi bolalarda, umumiy axloq me`yorlari talablariga javob beradigan, ularning 
shaxs sifatida kamol topishiga asos oladigan bilim, ko`nikma va malakalarni shakllantirishdan 
iborat. 
Dasturning vazifalari: 
- bolalarda hayotdagi ijodiy va salbiy holatlarga nisbatan sezgirlikni tarkib toptirish; 
- umumiy axloq ko`nikmalarini rivojlantirish, kattalar, tengdoshlari fikrli bilan hisoblashish, zarur 
bo`lganda o`zining qarashlarini himoya qilishga o`rgatish; 
- davlat, uning ramzlari, Konstitutsiya va qonunlar to`g`risidagi ilk tasavvurlarini tarkib toptirish; 
- maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarga ilk huquqiy ta`lim-tarbiya berishda bolalarning yosh 
xususiyatlarini hisobga olish zarur. Huquqiy qoidalarni bayon qilib berishda o`yin usullaridan 
foydalanish tavsiya qilinadi. Bolalarga ilk huquqiy tushunchalarni berish orqali ularni qonun-
qoidalarga tioya qilishlariga erishiladi. Huquqiy ta`lim mujassam mashg`ulot tarzida o`rta (3-4 

---

11 
yosh), katta (4-5 yosh) va maktabga tayyorlov davr (6-7 yosh) larida tevarak-atrof, tabiat bilan 
tanishtirish, badiiy adabiyot, odobnoma mashg`ulotlarini mujassamlantirib, har bir yo`nalishni bir-
biriga moslab, uzviy ravishda olib boriladi. 
O`rta yosh davri (3-4 yosh) 
- bolalarda tug`ilib o`sgan joyi, ona vatanga nisbatan mehr-muhabbatni tarbiyalash – 1 
mashg`ulot. 
- oila a`zolari ota-ona, aka-uka, opa-singillariga nisbatan bo`lgan hurmat hissini tarbiyalash – 1-
mashg`ulot 
- mumkin, mumkin emas, yaxshi, yomon kabi tushunchalarni farqlay olishga hamda uning 
ma`nosini tushunishga o`rgatish – 1-mashg`ulot 
- bolalarni odob saqlash, intizomli bo`lish, asrab-avaylashga o`rgatish – 1-mashg`ulot. Jami: 5 ta 
mavzu 
Katta yosh davri (4-5 yosh) 
- bolalarning tug`ilib o`sgan Ona-Vatani, shahar, qishlog`I, mahallasi, xalqi, urf-odatlari, tarixiy 
joylari haqida ilk tushunchalar berish – 2-mashg`ulot 
- O`zbekiston Respublikasi ramzlari: bayroq, gerb, madhiya bilan tanishtirish hamda ularga 
hurmat bilan qarashni tarbiyalash 2-mashg`ulot 
- bolalarda harbiy qo`shinlarga nisbatan qiziqish uyg`otish orqali botirlik, jasurlik, vatanparvarlik 
tuyg`usini sindirib borish – 1 mashg`ulot 
- bolalarga tartib-intizom qoidalarini o`rgatishda davom etib, yaxshi, yomon, mumkin emas degan 
tushunchalarini rivoyatlar orqali tushuntirib borish – 1mashg`ulot 
O`zbekiston Respublikasining davlat tili – o`zbek tili ekanligini turli shakllarda (tez aytish, 
maqollar o`rgatish, sh`er yodlash orqali hamda ertaklar aytib berish orqali) bolalarga 
tushuntirishda davom etish – 1 mashg`ulot 
Maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh) 
Mustaqil O`zbekiston haqidagi tushunchalarini kengaytirish, erkinlik, ozodlik, o`z davlat tiliga 
ega bo`lish, milliy bayramlarni qayta tiklanganligi to`g`risida tushunchalar berib borish – 2 
mashg`ulot