Biznesni tadqiq etish

№ 
Xarakteristika 
Bluetooth 
Irda 
NFC 
1. 
Piring  rejimida  aloqa seansi 
Mavjud emas 
Mavjud 
Mavjud 
2. 
Aloqa 
seansining 
avtomatik  
initsializatsiyasi  
Mavjud emas 
Mavjud 
Mavjud 
3. 
Aloqa 
uzatish 
qurilmasining 
quvvati 
100 mVt 
20-80 mVt 
100 mVt 
4. 
Aloqa  seansining    konfiden-
tsialligi 
Mavjud emas
 
Mavjud emas
 
Mavjud 
                                                           
33
 Аллаберганов Р. Мобильный банкинг: перспективы развития в Узбекистане. //Рынок, деньги и кредит.  -2012, №2.- c. 
65-68;  Расулев Д.М., Қобилов А.О. «Электрон  тижорат» Ўқув қўлланма. Тошкент -2010, 11-б. 

---

101 
5. 
Tez tranzaktsiya imkoniyati 
≥0,6 soniya 
≥0.1 soniya 
≥0.1 soniya 
6. 
Ma’lumotlarni 
uzatishning 
yuqori tezligi 
3 Mbit/s 
4 Mbit/s 
424 Kbit/sek 
7. 
Apparat 
darajasida 
himoya 
vositalari mavjudligi  
Mavjud emas 
Mavjud emas 
Mavjud 
 
8. 
Dasturiy 
darajada 
himoya 
vositalarining mavjudligi 
Mavjud emas 
Mavjud emas 
Mavjud 
 
9. 
Simsiz 
smart-kartalar 
emulyatsiyasi mavjudligi  
Mavjud emas 
Mavjud emas 
Mavjud 
 
10. 
Telefonga 
o’rnatishning 
arzonligi 
5$  
1$  
1$ 
11. 
Standart 
interfeyslarning 
mavjudligi 
Mavjud
 
Mavjud
 
Mavjud emas 
 
Jadvaldan 
ko’rinib  turibdiki,  NFC  texnologiyasi  o’zining  barcha 
ko’rsatkichlari  bo’yicha,  ayniqsa  mobil  tijorat  vazifalarini  bajarishga  juda  mos 
keladi.  Zamonaviy  kompyuterlarda  NFC  standart  interfeyslarining  mavjud 
emasligi  va  ushbu  texnologiyaning  keng  ommalashmaganligiga  sababchi  asosiy 
omildir.  Hozirgi  kunda  bu  muammo  NFC–Bluetooth  interfeyskonvertorlarini 
qo’llash orqali hal qilinmoqda.  “Juniper Research” va “Edgar, Dunn & Company” 
konsalting    kompaniyasi  mutaxassislarining  fikricha  NFC  texnologiyasi  mobil 
to’lovlar  bozorining  rivojida  muhim  rol  o’ynaydi.  NFC  texnologiyasi    ultraqisqa 
(10  santimetrgacha)  masofadagi    simsiz    aloqa  texnologiyasi  bo’lib,  qurilmalar 
o’rtasidagi  aloqani  va  ma’lumot  almashish  imkoniyatini  ta’minlab  beradi
34
.  NFC 
texnologiyasi Mobil to’lovlarni  amalda qo’llanishi va tadqiqotlar natijalari asosida 
quyidagi xulosalarga kelish mumkin:   
1. Yaqin kelajakda empirik kuzatuvlar ko’rsatishicha dunyo bo’ylab  kredit va 
debit  kartochkalarga  nisbatan,  ya’ni  naqd  pul  va  cheklarni  o’rnini  bosgan  mobil 
to’lovlar    keng  tarqala  boshlaydi,  ayniqsa,  mobil  Operatorlar  dunyo  masshtabida 
intensiv rivojlanadi.  
2.  Iste’molchilar  uchun  afzal  bo’lgan  mobil  to’lovlarning  uch  xususiyati  – 
qulayligi, xavfsizligi va rentabelligi sababli mikro va makro shartnomalarni tuzish 
                                                           
34
  Vyas  A.,  O'Grady  P.,  A  Review  of  Mobile  Commerce  Technologies//  Department  of  Industrial  Engineering,  University  of 
Iowa,  2001.;  F.  Davis,  A  technology  acceptance  model  for  empirically  testing  new  end-user  information  systems:  theory  and 
results, Ph.D. Thesis, Sloan School of Management, Massachusetts Institute of Technology, 1986.; M. Fishbein, I. Ajzen, Belief, 
Attitude, Intention and Behavior: An Introduction to Theory and Research, Addison-Wesley, Reading, MA, 1975. 

---

102 
va  amalga  oshirish  vositasi  sifatida  mobil  to’lovlar    mavjud  to’lov  tizimlariga 
nisbatan keng tarqaladi.    
3. 
NFC, 
SMS 
va 
WAP 
turli 
ko’rinishdagi  mobil  to’lovlarni 
qo’llabquvvatlovchi  keng  tarqalgan  texnologiyalar  hisoblanadi.  Keyingi  o’rinda 
RFID,  Bluetooth  va  IrDA  turadi.  Mobil  to’lovlarning  rivoji  ko’pchilik  
texnologiyalar  tomonidan  bir  vaqtning  o’zida    qo’llab-quvvatlanishi  kutilmoqda, 
bu  holda  iste’molchiga  qulay  bo’lgan  texnologiyani  tanlash  imkoniyati  yaratiladi. 
Yuqorida  ta’kidlanganidek,    bugungi  kungacha  bir-biriga  mos  kelmaydigan 
to’lovlar  tizimlarining  ko’pligi  mobil  tijoratning  rivojlanishiga  ma’lum  jihatdan 
to’sqinlik  qilib  kelmoqda.    Shu  bilan  birga  bugungi  kunda    mobil  Operatorlar, 
moliyaviy tashkilotlar, turli  texnologik kompaniyalarning  mobil to’lovlarni joriy 
qilish bo’yicha  milliy va xalqaro standartlarni ishlab chiqish yo’lidagi  hamkorligi 
kuzatilmoqda.      “Edgar,  Dunn  &  Company”    mutaxassislarining    fikricha,  mobil 
to’lovlar    rivojlanishidagi    asosiy  tendentsiya  sifatida  ochiq  texnologik 
platformalarni  ko’rsatish  mumkin.  Bu  platformalar    uyali  aloqa  tarmoqlarida   
elektron  to’lovlarni    amalga  oshirish  imkoniyatiga  ega  bo’ladi.  To’lov 
platformalari  doirasida      mobil  elektron  tijorat  bozorining  barcha  ishtirokchilarini  
tahlil  qilish  mumkin  bo’ladi.    Xulosa  qilib  aytganda  NFC  texnologiyasini 
O’zbekistonda  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlikni  rivojlantirishda  qo’llash 
sotuvchi  va  haridor  o’rtasida  axborot  almashinuv  jarayoni  samarali  tashkil 
etilishiga  va  qisqa  vaqtda  bir  nechta  tranzaktsiya  bajarilishiga  erishiladi.  Buning 
uchun esa tadqiqot modellari va ularning natijaviy holatini tasavvurdagi shakllarini 
tahliliy ko’rib chiqish zarurdir.   
Ilk TTM 1986 yilda Devis tomonidan taklif etilgan. Ushbu model bir qator 
ijtimoiy  psixologlar  tomonidan  ilgari  surilgan  «asosli  xarakatlar  nazariyasi» 
asosida  ishlab  chiqilgan  «ishonch-munosabat-maqsad-hozirgi xattixarakat» sabab-
oqibat  ketma-ketligini,  ya’ni  zanjirini  tashkil  etadi
35
.    Devisning  TTM 
tadqiqotlarida  ikki  muhim  konstruktsiyani  tanlashda  olinadigan  foyda  va    ishlash 
                                                           
35
 F. Davis, A technology acceptance model for empirically testing new end-user information systems: theory and results, Ph.D. 
Thesis, Sloan School of Management, Massachusetts Institute of Technology, 1986. 12. M. Fishbein, I. Ajzen, Belief, Attitude, 
Intention  and  Behavior:  An  Introduction  to  Theory  and  Research,  Addison-Wesley,  Reading,  MA,  1975.  13.  М.  Гринбалт  – 
Развитие платежной системы и ИКТ в банках // ICTNEWS журнали 2016й №3. 60-б. с 34-38. 

---

103 
soddaligi  mezon  qilib  olingan.  Devis  izlanishlari  natijasida  TTMni  shunday 
tasavvur  etadiki,  ikki  konstruktsiyaning  birga  faoliyat  yuritishi  (yoki  ulardan 
foydalanish)  foydalilik  darajasini  oshiradi  va  oson  foydalanish  imkoniyatini 
keltirib  chiqaradi.    Individlarning  tasavvurida  qandaydir  mavhum  tizim  borki, 
odamlarning  ish  unumdorligini  oshiradi,  foydalanish  soddaligi  esa  shunday 
darajaki,  undan  foydalanish  individlarning  jismoniy  va  aqliy  zo’riqishidan  ozod 
qiladi.    Axborot  tizimlarini  joriy  qilish  yuzasidan  olib  borilayotgan  aksariyat 
tadqiqotlarda  TTMdan  keng  qo’llanilmoqda.  TTM  qabul  qilindi  va  WWW 
kontekstida  dasturiy  ta’minotdan  foydalanishni  oldindan  aniqlab  berishda  yordam 
berishini ko’rsatdi.        Shunday qilib, biz kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni 
rivojlantirishda mobil to’lov texnologiyalarini hamda texnologiyani tanlash modeli 
ancha ahamiyatli hisoblanadi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

104