A. I. To’rayev, F. F. Axrorov, M. M. Rahmatov

Omil-
Bag’doddan maxsus soliq yig’uvchi viloyat markazlariga 
kelib soliqlarni o’zi to’plab ketgan. 
 
 

---

21 
Arab xalifaligi davri harbiy san’ati. 
Arablar qadimdan jangovarliklari bilan shuhrat qozonganlar, 
chunki 
qarindosh-urug’chilik 
munosabatlari 
ularni 
jangda 
jipslashtirgan. Har bir balog’at yoshiga yetgan arab jangchi bo’lgan. 
Shayxlar va saidlar o’zlarining jasurliklari va uddaburonliklari bilan 
mashhur bo’lib, ularning kichik harbiy lashkarlari bo’lgan. Bu kichik 
harbiy qismlar keyinchalik xalifa hokimiyati vujudga kelishiga imkon 
yaratgan.
 
Ot sotib olish va uni boqishga har bir arabning ham qurbi 
yetmagan, shuning uchun arab xalifaligi qo’shini tarkibida piyodalar 
ham bo’lgan. Arablar piyodalar va otliq qo’shin yurishini jadallashtirish 
uchun tuyalardan foydalanganlar. Tuyalar itoatgo’y bo’lib, samum 
(qum bo’ron) paytida yerlar sotib olib go’yo tirik to’siq rolini o’ynagan. 
Tuyalarda jang qiluvchi askaralar uzun nayzalar bilan qurollanganlar. 
Arab suvoriysining to’liq qurol-aslahasi ancha boy va turli-tuman 
bo’lgan. Jangchining ikkita mustahkam va zo’r kamoni, sadog’ida uchi 
o’tkir paykonli 30 ta o’qi bo’lishi, bambuk yog’ochidan qilingan uzun 
nayzasi, nayza uchi yaxshi temirdan yasalishi, chetlari o’tkir bo’lgan 
irg’ituvchi disk, sanchuvchi va chopuvchi o’tkir qilich, jangovar gurzi 
yoki ikki tig’li bolta, ikki xurjunda 30 ta toshi bo’lishi shart edi. 
Jangchining mudofaa aslahasi sovut, qalpoq ustidan kiyiladigan 
dubulg’a, ikki tirsakband, ikki tizzaband va ikki son yopqichdan iborat 
edi. Otlarga yurish oldidan og’ir taqalar qoqilgan. Arab jangchilarining 
jangovar qilichlari shu qadar o’tkir ediki, dushman otini qoq ikkiga 
bo’lib yuborardi. 
Arablar urushda pistirma, chopqun va qo’qqisdan, tong saharda, 
uyqu shirin paytida qilinadigan hujum qilish usullaridan keng 
foydalanganlar. 
Arablar qo’shini VII asrning birinchi yarmida ayrim qabila va 
urug’lardan tashkil qilingan lashkarlardan iborat edi. Arab qo’shini 
miqdori manbalarda odatda juda ham bo’rttirib ko’rsatiladi. Amalda 
qo’shin soni bir necha ming, kamdan kam hollarda o’n minglab 
jangchini tashkil qilgan. Qutayba 20 ming sonli o’z qo’shinini ukasi 
Abdurahmon boshchiligida Samarqandni qiyinchiliksiz zabt etdi.
1
1
Асқаров.A. Ўзбекистон халқлари тарихи. -T.: “Фан”, 1992. -Б.74. 

---

22 
Arablar harbiy harakatlar natijasida aholining bir qismi halok 
bo’ldi, bir qismi asirga olindi. Barcha shahar va qishloqlarda o’z harbiy 
garnizonlarini joylashtirgan arablar, shu harbiy kuchlarga tayanib 
aholidan turli soliqlar undirishar, ularni turli jamoa ishlariga safarbar 
qilishar edi.
1
Arab qo’shini o’nlik tizimi asosida tuzilgan. Eng yirik harbiy 
qo’shilma soni 10 ming kishidan iborat bo’lib, uning tepasida amir 
turgan. Bu qo’shin 10 ta harbiy qismdan tashkil topgan. Ular 
yuzliklarga ajratilib, tepasida maxsus boshliqlar bo’lgan. Har bir 
yuztalik ikkita ellik kishilik qismga ajratilgan. Eng kichik harbiy 
bo’linma o’nlikdan iborat bo’lgan. 
Arab qo’shini safarga chiqqanda uning tarkibiy tuzilishi avang’or, 
asosiy kuchlar va arergarddan iborat bo’lgan. Masalan, 636-yilning 
bahorida Said ibn Abu Baqqos sosoniylar qo’shinini o’nta jangovar 
guruhga ajratib, ular tepasiga tegishli qo’mondonlarni qo’ygan. Quyida 
musulmonlarning ana shu o’nta guruhning nomlari keltiriladi: a) al-
muqadama, avangard. b) al-maymana, o’ng qanot. v) al-maysara, so’l 
qanot. s) al-qalb, markaz. d) as-soqa, qo’shining orqa tomoni. e) at-
talay, razvetka maqsadida foydalaniladigan kichik otliq bo’limma. j) ar-
rajl, k) ar-rukban, yuklarni tashish uchun mo’ljalangan tuyalar karvoni. 
g) al-mujarrad, nayzalar bilan qurollangan zahiradagi maxsus otliq 
qism. y) al-muramiya, kamonchilar qismi.