Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

 
Ma‟lumotlarga ruxsatsiz kirishning dasturiy va texnik vositalari
Ma‘lumki, hisoblash texnikasi vositalari ishi elektromagnit nurlanishi orqali 
bajariladi, bu esa, uz navbatida, ma‘lumotlarni tarqatish uchun zarur boʻlgan 
signallarning zaxirasidir. Bunday qismlarga kompyuterlarning platalari, 
elektron ta‘minot manbalari, printerlar, plotterlar, aloqa apparatlari va h.k. 
kiradi. Lekin, statistik ma‘lumotlardan asosiy yuqori chastotali elektromagnit
nurlanish manbai sifatida displeyning rol oʻynashi ma‘lum boʻldi. Bu 

---

79 
displeylarda elektron nurli trubkalar oʻrnatilgan boʻladi.
Yuqorida keltirilgan kompyuter qismlaridan boshqa axborotlarga egalik 
qilish maqsadida tarmoq kabellari hamda serverlardan ham foydalanilmoqda. 
Kompyuter tizimlari zaxiralariga ruxsatsiz kirish sifatida mazkur tizim 
malumotlaridan foydalanish, ularni uzgartirish va oʻchirib tashlash harakatlari 
tushuniladi.
Agar kompyuter tizimlari ruxsatsiz kirishdan himoyalanish mexanizmlariga 
ega boʻlsa, u xolda ruxsatsiz kirish harakatlari quyidagicha tashkil etiladi:

himoyalash mexanizmini olib tashlash yoki koʻrinishini oʻzgartirish; 

tizimga biror-bir foydalanuvchining nomi va paroli bilan kirish.
Agar birinchi xolda dasturning oʻzgartirilishi yoki tizim soʻrovlarining 
oztartirilishi talab etilsa, ikkinchi xolda esa mavjud foydalanuvchining parolini 
klaviatura orqali kiritayotgan paytda koʻrib olish va undan foydalanish orqali 
ruxsatsiz kirish amalga oshiriladi.
Ma‘lumotlarga ruxsatsiz egalik qilish uchun zarur boʻlgan dasturlarni 
tatbiq etish usullari quyidagilardir: 
-
kompyuter tizimlari zaxiralariga ruxsatsiz egalik qilish;
-
kompyuter tarmogi aloqa kanallaridagi xabar almashuvi jarayoniga ruxsatsiz 
aralashuv;
-
virus koʻrinishidagi dasturiy kamchiliklar (defektlar)ni kiritish.
Koʻpincha kompyuter tizimida mavjud zaif qismlarni «teshik»lar, «lyuk»lar deb 
atashadi.
Ba‘zan dasturchilarning oʻzi dastur tuzish paytida bu «toʻsiq»larni qoldirishadi, 
masalan:

natijaviy dasturiy maxsulotni yengil yig‗ish maqsadida;

dastur tayyor boʻlgandan keyin yashirincha dasturga kirish vositasiga ega 
boʻlish maqsadida.